Bugün 9 Mayıs. Dünya tarihinin en kutlu, en kıymetli bayramlarından biri; faşizmin, Nazi rejimi ve ordusunun, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne kayıtsız kuralsız teslim olduğu, İkinci Dünya Savaşı’nın Avrupa’da resmen sona erdiği gün… Bu gün kıymetlidir; zira kapitalist üretim ilgileri ve burjuva toplumu ayakta kaldıkça, faşizm ve faşistlik ile onun varyantları da bir olgu, bir tehdit olarak ayakta kalacaktır, kalmaktadır. Faşizm, kapitalist toplum sistemi için bir ‘istisna’, bir ‘sapma’, geçmişte kalan bir ‘kötü anı’ değildir; güçlenen kapitalizmin, merkezîleşen, ağırlaşan sermayenin bir işlevi olarak ‘güncel’dir. İktidara geldiği her yerde sermaye sınıfının faal takviyesi ya da istekli müsamahası ile ilerlemiştir. Hasebiyle nasıl ve kim tarafından mağlubiyete uğratıldığı hakikati, onunla nasıl uğraş edileceği sorusu açısından değerlidir. 9 Mayıs’ın kıymeti biraz da bundan. Faşizmi, 22 milyonun üstünde insanını yitiren, muazzam ölçülerde kaynak yitiren Sovyet halkları hezimete uğratmıştır ve 9 Mayıs onların zaferinin günüdür. Gelin, evvel bu günün enteresan hikayesini hatırlayarak başlayalım; sonra zaferi, onunla direkt bağını kurabileceğimiz bir müzik ve iki roman ve fotoğraflarla kutlayalım…
Batılı müttefikler, İngiltere, ABD, Fransa ve etrafındakilerden oluşan Müttefik Sefer Gücü, Nazi Almanyası ile 7 Mayıs 1945 gününün birinci saatlerinde bir mütareke yapmıştı. Fransa’nın Reims kentinde imzalanan bu mütareke, Almanya’nın 8 Mayıs itibariyle Batı Cephesi’nde teslim olduğunu ilan ediyordu. Ama Reims’taki tek Sovyet temsilci olan General İvan Susloparov ateşkes için imza yetkisi olmadığını söyledi. En faal muharip güç olan ve bir müddettir Berlin sokaklarında Hitler’in fedaileri ile çatışmakta olan Kızıl Ordu, çökmüş faşist rejimi kendi başşehrinde şahsen teslim alacaktı. 8 Mayıs gecesi Berlin’deki Kızıl Ordu karargâhında, Alman Genelkurmay Lideri General Wilhelm Keitel, Nazi ordusu Wehrmacht’ın kayıtsız koşulsuz teslim dokümanını, Sovyet Mareşal Georgi Jukov’un önünde imzaladı. Muahede Berlin saatiyle gece yarısına yakın saatlerde imzalanmıştı; fakat saat farkı nedeniyle Moskova ve SSCB o esnada artık 9 Mayıs günündeydi. Sovyet halkları, savaşın ve acılarının sona erdiğini, yalnızca anayurdun değil, Avrupa halklarının da kurtuluşunun gerçekleştiğini 9 Mayıs günü duydular. Böylelikle, zaferin asıl sahipleri için düşmanın diz çöktüğü gün 9 Mayıs oldu. Tüm Sovyet halkları ve dünyanın her köşesindeki anti-faşistler için onu gerçek bir bayram günü yapan bu ayrıntıdır. Hitler, onu saklandığı ine kadar takip eden Kızıl Ordu’nun eline geçmemek için 30 Nisan’da kendini öldürmüş, çetesi 8 gün daha umutsuzca silah kullanmıştır ve 9 Mayıs böylelikle, apayrı bir Almanya’nın, farklı bir dünyanın birinci günü olmuştur. Faşizmin bozguna uğradığının evrakı, onu bozguna uğratanların takvimiyle 9 Mayıs 1945’te imzalanmıştır.
Artık bu zafer günü için çok manalı olan kültür anıtlarına gelebiliriz. Kutlama için öncelikle bir müzik, Alman personel sınıfının bir marşını önermek istiyorum: “Einheitsfrontlied”, Birleşik Cephe Marşı. Bu mükemmel müzik, Almanya’da faşizmin çöküşünde değil, işbaşına geldiğinde ortaya çıkmıştır ve bu açıdan daha manalıdır. 1933’te Alman büyük burjuvazisi ve güçlü devlet bürokrasisi Hitler’in diktatörlüğü için uzlaştığında emekçi sınıfı parçalanmış durumdaydı. Ocak ayında Hitler şansölye oldu ve o yaz hem personel sendikaları hem de siyasal partiler yasaklandı. Einheitsfrontlied, toplumsal demokrat SPD ve komünist KPD ortasında bölünmüş personel sınıfına, bu şartlarda yapılmış bir birlik davetiydi. Kelamlarını Bertolt Brecht yazdı. Bestesini komünist müzisyen Hanns Eisler yaptı. Birinci olarak 1934’te Strasbourg’daki enternasyonal bir emekçi şenliğinde söylendi. İspanya’da faşistlerle savaşın sürdüğü 1937’de, bu savaşa katılan komünist Alman aktör ve müzisyen Ernst Busch söylerken birinci defa kaydedildi. Faşizm şimdi iktidara gelmişken, personel sınıfını direnişe çağırıyordu Einheitsfrontlied: “Ait olduğun yere gel arkadaş / Birleşik emekçi cephesi saflarına katıl / Zira sen de bir işçisin!” (1) Bu davetin ne kadar haklı olduğu, sonrasında yaşanacak 12 sene boyunca görülecekti. Bu marş milletlerarası bir tesir yarattı, Avrupa’daki çabucak her lisanda söylendi. Ancak buraya Einheitsfrontlied’in bu çok sayıdaki kaydından ikisini bırakmak istiyorum. Birincisi Ernst Busch’un seslendirdiği, 1948’deki senfonik düzenlemeden sonra yapılmış bir kayıt…
İkincisi ise Demokratik Alman Cumhuriyeti’nde Leipzig Radyosu’nun korosu tarafından seslendirilen versiyon:
Bu marş, yitirilmiş bir hengamenin başında yazılmış, 12 yılın akabinde, enternasyonal dayanışmayla faşizm alt edildikten sonra manası büyümüş bir tarihî doküman üzeredir. Bu akşam, tüm insanlığın zafer bayramı olan 9 Mayıs onuruna kadeh kaldırırken dinlemeyi öneriyorum.
ÖRÜMCEK AĞI VE ODER KIYISINDA İLKBAHAR
İki de roman önermek istiyorum, Avrupa’daki faşizm gerçeğine dair. Birincisi Joseph Roth’un “Örümcek Ağı”… Birinci Dünya Savaşı’ndan sağ döndüğü için kendi ailesi tarafından bile hor görülen, hayatta kalmış olması nedeniyle kaybedilen savaşın kefareti omuzlarına yüklenen yüzbinlerce Alman gencinden biri olan Teğmen Theodor Lohse, 1920’lerin sonundaki ekonomik çöküşte, kendisine umutsuzca bir gelecek ararken yoluna Nazi bilinmeyen örgütü çıkar. Muhteris kişiliğiyle Lohse çetenin içinde süratle yükselir. Almanya’da faşizmi ve onun üstünde durduğu cıvık düsturda birer kum tanesi olan sayısız kolay faşistin oluşturduğu kütleyi, bunlar şimdi yolun başındayken anlatmaktadır Roth. Teğmen Lohse’nin faşist amirlerinden biri için şöyle yazdı: “İçinde yaşadığı insanlardan nefret etti, onlara da nefret aşıladı, acımasızlığı gördü, toplumun çürüyüşünün birinci adımlarını sezdi. Birbirlerine düşecekleri, birbirlerini yiyecekleri anı bekledi.” Ve bu amir, buyruğundaki Lohse için, bu küçük başlı faşist için şöyle düşünüyordu: “Korkak ve gaddar, maharetsiz ve sinsi, hırslı ve yeteneksiz, para sever ve hoppa, […] gururlu ve aşağılık, tekmelenen ve hırsını yitirmeyen şu Theodor Lohse’yi ne kadar sevdi! Tam Avrupalı bir genç adamdı, milliyetçi ve bencil, inançsız ve sevgisiz, kana susamış ve dar başlı. O genç Avrupa’ydı.”
İkinci roman ise bu defa faşizmin sonuna, onun sonunu gerçek manada “kimlerin” getirdiğine dair… Emmanuil Kazakeviç’in Oder Kıyısında İlkbahar’ı, artık savaşı kazandığı mutlaklaşmış, anayurdunun binlerce kilometre içlerinden başlayarak saldırgan Nazi ordusunu önüne katıp onu Oder Nehri’nin önüne, Berlin yakınlarına kadar süpürmüş olan, bayan ve erkek Sovyet yurttaşlarını anlatmaktadır. SSCB’deki yüzlerce farklı halkın çocuklarından oluşan ve çağdaş tarihin gördüğü en ağır bedeli ödeyerek devasa faşist makineyi inine kadar kovalayan bu isimsiz kalabalıktakiler kimlerdir?
1- Marşın kelamlarını Almancadan Türkçeye Olcay Geridönmez çevirdi.
2- Örümcek Ağı, Joseph Roth, Çev. Ahmet Arpad, Everest Yayınları, Temmuz 2019
3- Oder Kıyısında İlkbahar, Emmanuil Kazakeviç, Çev. Olcay Geridönmez, Kozmik Basım Yayın, Ekim 2000
