Avi Loeb
Sahip olduğumuz bilimsel bilgiler şimdi bölük pörçük, tıpkı cehalet okyanusundaki adalar üzere. Bu durumun en güzel görsel örneği, 11 Temmuz 2022’de Beyaz Saray’da düzenlenen halka açık bir toplantıda paylaşılan ve Webb Teleskobu’ndan sağlanan “derin görüntü” oldu.
Görüntü, 13.1 milyar yıl öncesine kadar cüce gökadaların bulunduğu alanı kütleçekimsel olarak mercek altına alan bir galaksi kümesini gözler önüne seriyor. Yıldız ışığı, manzarada, karanlık bir art plan üzerindeki parlak adalar halinde görünüyor. Bununla birlikte, kütleçekimsel mercekleme tesirine, yıldız ışığını çevreleyen karanlık unsur okyanusu hâkim. Şayet parlak ve sıradan unsur karanlık olsaydı, manzaradaki bu karanlık husus güneşli bir günde gökyüzüne emsal, ışıklarla ve küçük kara bulutlarla dolu, çok daha parlak bir halde olurdu. Ne var ki, Webb’in sağladığı imaj bunun tam aykırısı ve bize bildiklerimizin, öğrenmemiz gerekenlerden daha az olduğunu düşündürüyor.
GÖRÜNMEZ EVREN’İN SINIRINDA
Evren’deki ilgi cazibeli olaylarının büyük kısmının, sırf Güneş sistemimizden aşina olduğumuz için, görebildiğimiz hudutlu ölçüdeki unsurla ilişkili olduğunu varsaymak, insan-merkezciliğin bir alametidir. Bu tıp bir önyargı, konutunun dışında heyecan verici hiçbir şey olmadığını düşünen bir bebeğin zihniyetini anımsatır.
Aşina olduğumuz parçacıkları parçacık hızlandırıcılarında birbirleriyle yüksek güçlerle çarpıştırarak karanlık unsur üretme teşebbüslerimiz şu ana dek muvaffakiyete ulaşmadı. Birebir vakitte, görelilik ve kuantum mekaniğinin tarihi, tabiatın bizden daha yaratıcı olduğunu gösteriyor.
Değerlendirilmesi gereken en kolay varsayım, karanlık unsur parçacıklarının tıpkı sıradan maddeyi dağıtmadıkları üzere birbirlerinden de ayrılmadıkları olabilir. Bu varsayım, eldeki teori ile cüce galaksiler üzerinde gerçekleştirilen müşahedeler ortasında çelişkilere neden olur. Bunlar, Samanyolumuza benzeyen galaksilerin yapı taşlarıdır ve erken kozmik periyotlarda milyonlarca cüce galaksiyi oluşturmuşlardır. Bu Lego kesimlerinin direkt gözlemlenmesi, karanlık unsurun tabiatını araştırmamıza da imkân tanıyacaktır.
Derin manzaranın yarım gün süren bir pozlama sonucu elde edildiğini hesaba kattığımızda, Webb Teleskobu ile keşif potansiyeli harika görünüyor. Hubble’ın ‘Aşırı Derin Alan’ında olduğu üzere, pozlama müddetinin üç haftaya uzatılması, Webb Teleskobu’nun birinci derin imgesinde gördüklerimizden altı kat daha zayıf olan cüce galaksilerin saptanmasına imkân tanıyacak.
KARANLIKTA NELER SAKLANIYOR OLABİLİR?
[Işıkla ve olağan maddeyle] etkileşime girmeyen karanlık hususun önümüze çıkardığı zahmetler, şayet karanlık husus nötronlar üzere aşina olduğumuz parçacıkları andıran biçimde, ünite kütle başına bir kesitle kendi kendine etkileşime giriyorsa hafifletilebilir.
Kendi kendiyle etkileşime girme problemi, büyüleyici bir grup olasılıkları gündeme getirir. Pekala ya karanlık unsur, birbirleriyle güçlü biçimde etkileşime giren ancak sıradan hususla etkileşime girmeyen parçacıkların bir karışımı ise? Karanlık hususun görünür husus üzerindeki tesiriyle açığa çıkan kütleçekimsel etkileşim kaçınılmazdır. Einstein’ın Genel Görelilik teorisine nazaran, kütleçekimi, bizim için görünür ya da görünmez olup olmadıklarına bakılmaksızın, her çeşitten unsur tarafından paylaşılan uzay-zamanının eğriliğini simgeler.
Kendi kendiyle etkileşim, “karanlık radyasyon” yayan, “karanlık yıldızları” ve “karanlık kimyayı” destekleyen ve “karanlık gezegenlerde” toplanan “karanlık atomların” var olma ihtimalini ortaya çıkarır. Bu türlü bir durumda, Fermi’nin “Herkes nerede?” sorusunun yanıtı, “Onların büyük kısmını görmüyorsun” olabilir.
Kütleçekimi, Dünya’nın etrafındaki karanlık unsurdan meydana gelen asteroit büyüklüğündeki objelerin geçişini ve asla yakınımıza gelmeyen daha büyük objeleri fark etmemize yardım etmez. Dinozorları yok eden Chicxulub meteoru kadar büyük bir karanlık unsur cisminin Dünya’ya yakın bir geçişinden yayılan kütleçekimi dalgası sinyali, son teknoloji eseri LIGO-Vırgo-KAGRA detektörümüz aracılığıyla saptanamaz. Dünya’nın yakınından geçişi sismik bir gürültüye yol açabilir ancak Dünya’nın ömür müddeti içinde bunun gerçekleşmesi olası görünmüyor.
GÖRDÜKLERİMİZ, GÖREMEDİKLERİMİZİN KÜSURATI KADAR
Şu anda, sıradan unsur kozmik kütle toplamının sırf yirmide birini [yüzde 5’ini] oluşturuyor. Karanlık unsur bunun dörtte birini oluştururken ve geriye kalan kısım, gitgide sürat kazanan kozmik genişlemeye [‘kozmik enflasyon’] güç veren bilinmeyen bir öbür bileşen olan ‘karanlık enerjiden’ meydana geliyor.
Eğer uzayda gezinen rastgele biri, uzay aracına yakıt sağlamak emeliyle karanlık husus ya da karanlık güç kullansaydı, motorunun egzozundan rastgele bir şey çıktığını göremezdik.
Bilimsel yaklaşım bilgilerle yönlendirilir. Bir delili önyargıya tercih etmenin, biri nizamlı biçimde uygulanan ve oburu birden fazla vakit görmezden gelinen iki prensibi vardır. Birinci unsur, gerçekliği tasvir etmeyen ihtimalleri elemek emeliyle data giyotini kullanmaktır. Daha az uygulanan prensip, teorik beklentilerin dışına çıkan delilleri, geçmişteki bilgiye dayanan uzmanlığa yönelik bir tehdit değil, yeni bir şeyler öğrenme fırsatı olarak görmektir.
Fritz Zwicky’nin 1933 yılında karanlık unsurun var olduğunu sav etmesinden kırk yıl sonra, şimdi gençlik çağında olan Jerry Ostriker, Zwicky’nin misyonunu sürdürdüğü Caltech’te [Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü] karanlık hususla ilgili yeni ispatlar hakkında bir seminer verdi ve izleyiciler tarafından ‘çılgınca spekülasyonların savunucusu’ diye yaftalandı. Günümüzde, genç kozmologlar, karanlık unsur kavramının yarım yüzyıl boyunca gelenekçi gökbilimciler ortasında neden olduğu fırtınaların farkında bile değiller.
Kopernik ihtilalinin bir öteki özelliği de işte burada yatıyor. Aslında kozmik görüntünün merkezinde yer almıyoruz, sahneye geç çıktık ve bununla birlikte, bu görüntüde var olan şeylerin büyük kısmını temsil etmiyoruz. Bu karanlık şeyin ne olduğunu anlayana dek bu kozmik oyunun ne ile ilgili olduğunu bildiğimizi öne süremeyiz. Varlığımızın anahtar ehemmiyete sahip ögeleri sadece Webb’in sağladığı imajda görünen elektrik direklerinin altında bulunamaz.
Eğer karanlık unsur ilkel kökenlerinin anısını korumak için etrafta olmasaydı, Samanyolu galaksimizin tohumunu atan yoğunluk bozulmalarının kozmik mikrodalga art planda sıradan unsurun dağılmasıyla sönümleneceğinden haberdarız. İşin gerçeği, mevcudiyetimizi görünmez bir aktöre borçluyuz.
Kaynak: The Debrief
Çeviren: Tarkan Tufan
