Bir nihavent Samatya: Sahakyan Tıbrast Tas Korosu

Abdülhak Şinasi Hisar, ‘Geçmiş Vakit Köşkleri’ isimli şiirsel yapıtında “Her mahallenin kendine mahsus kokuları ve sesleri vardır. Rumelihisarı deniz, Büyükada çam kokar” der. Abdülhak Şinasi Beyefendi, kışlarını Rumelihisarı’nda, yazlarını Büyükada’da geçirirdi. İki “mekân”ı da gün görmüş, “vekil vükêla” ağırlamış yerler. Kalender Samatya’mızın yanında hayli gösterişli durdukları da bir gerçek. “Son Osmanlı”mız, nâzik nâzenin Abdülhak Bey’imize de böylesi yakışırdı, elbet. Benimse yolum sık sık Samatya’ya düşer. Ne olursa olsun, “Gedikpaşa-Kumkapı-Samatya” grup yıldızım, has bahçemdir, hâr-ı belâsı da güzel gelir bana. Lakin değil mi beyefendinin sâdık bir okuruyum, bir an durup, onun üzere düşünmeye çalıştım; “Samatya nasıl kokardı, hangi sesler duyulurdu?” O birinci müsabakadan itibaren hatırlamaya çalıştım…

Samatya’da evvel ıssız bir boşlukta bulursunuz kendinizi. Üstelik etrafta hiçbir görsel çekicilik yoktur. Kimsenin gözüne ilişmeden, “bütün insanlık için parlayan güneş”in altında rastgele açmış gelincikleri, salkım saçak hanımellerini görebiliyorsanız, Samatya İstasyonu’ndasınız demektir. Esasen bu tenhalıkta, bu göz şenliği bir size, bir de Kumkapı’daki akraba ziyaretinden dönen üç-beş Samatyalı’ya nasip olur. Kırmızılar, aklar yavaşça yanaklarınıza damlar. Bu birebir vakitte kaçıncı cemrenin nereye düşeceğini en yeterli bilenlerden olacağınıza dair bir işarettir. Artık Samatya’nın dik lakin kısa yokuşlarını adımlamanın da vakti gelmiştir. Biraz hızlanırsanız, kendinizi manolya ve ıhlamur ağaçlarına komşu, Marmara Caddesi’nde yer alan Surp Kevork Kilisesi’nin önünde buluverirsiniz. Kilise yakınındaki bütün ağaçlar üzere, kutsallıkla hiçbir ilgisi olmayan fakat değerli bir kararın sonucu üzere orada dururlar. Mevsimindeyseniz, şanslısınız. O efsunlu kokular, bu sessizliğin şiddetini hafifletir. Seslere gelince… Samatya’da olsa olsa hangi elin çaldığını bir türlü bilmediğimiz çan sesleri ve Sahakyan Tıbrats Tas’ın(1) yankısı duyulur. Kilise’nin bahçesinde yüzyıllardır susan, sahipsiz, dilsiz bir kuyu var. Tıbrats Tas onun yankısı olmak için mi vardır, yoksa bu sesler bizden zorla uzaklaştırılan insanlarımızın sesi midir? Onu da artık siz düşünün!

ÇOCUKLUĞUN ŞEFKATLİ KUCAĞI: SAHAKYAN-NUNYAN OKULU

Fatih Sultan Mehmet’in buyruğuyla, 1461 yılında Samatya’da kurulan Ermeni Patrikhanesi’nin başına, Bursa ve etraf vilayetlerde yaşayan Ermenilerin dini lideri Başepiskopos Hovagim getirilir. Patrik Hovagim’in birinci icraatlarından biri, kilisenin bahçesine, “ruhban evi” açmak olur. Bu “ruhban evi”, gelecekteki Sahakyan Okulu’nun temelini oluşturacaktır. İstanbul’da Ermeni çocuklar için kurulan bu birinci “ruhban evi”nde Bursa’dan getirilen din adamları ve âlimler ders vermeye başlarlar. O devirde verilen derslerin seviyesini anlamak için, hocaların ortasında Fatih Sultan Mehmet’in Cerrahbaşılığını da yapmış olan, Ermenice’nin yanı sıra Türkçe, Farsça, Arapça, Yunanca ve Latince lisanlarına de hâkim, saray tabibi (D. 1416 Amasya, Ö. 1496 Bursa) Amasyalı Amirdovlat’ın da bulunduğunu söylemek kâfi olur sanırım. Erkek çocuklarının dini eğitim aldıkları “ruhban evi”, vakit içerisinde dini olmayan bir eğitimin verileceği Sahakyan Erkek Okulu’na dönüşür. O günden bugüne de bol çocuklu bir aile konutunun bahçesi üzeredir Sahakyan. Sayısız çocuğa konut sahipliği yapar. 1831 yılına gelindiğinde, Sahakyan Okulu’nun yanı başında kız öğrencilerin de eğitim alabilecekleri Nunyan Kız Okulu açılır. Her iki bina da kuruluşundan bu yana pek çok sefer yangın geçirir. Cemaatin dayanağı ile yine toparlanır. I. Dünya Savaşı yıllarında, kilise ve okul binaları askeri kışla olarak kullanılır. Sahakyan ve Nunyan okulları kilise bahçesinde iki başka bina olarak eğitimini sürdürür. 1924 yılında okullarda kız-erkek karma eğitime geçilir. Vakit geçer…Samatya’da yeni yangınlar çıkar, okul tekraren yeniden yapılanır. Günümüzdeki hâline kavuşur. Yüzyıllardır, uyku mahmuru Ermeni çocuklarını ana kucağından teslim alıp, sevgiyle, güler yüzle karşılar. O çocukların pek birden fazla Sahakyan mezuniyetlerinden sonra, Kapalıçarşı’nın etrafında sıralanmış atölyelerde, Vezir Han ve Çuhacı Han dükkânlarında hayat okulundan da mezun olacaklardır. Geçim düşüncesinin, ekmek parasının peşinde Sahakyan’ın sevgi dolu, korunaklı, inançlı ortamını hasretle andıklarının yakın şahidiyim.

BİR NİHAVENT KORO: SAHAKYAN TIBRATS TAS

Samatyalı Ermeniler, kiliselerine son derece derin bir hürmet, sevgiyle bağlanırlar. O denli ki halk ortasında “Samatyalı çan sesini duydu mu çabucak kiliseye koşar” söylentisi gelişir. Bu bağlılık Anadolu’dan göç etmek zorunda kalan halkın iştirakiyle perçinlenir. Pazar günleri Surp Kevork Kilisesi’ndeki ayinlere iştirak oranı hayli ağırdır. Üstelik bu kilise, Galata’daki Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi’nden sonra, İstanbul’daki en eski ikinci Ermeni kilisesidir. 1641 yılına kadar Ermeni Patrikhanesi olarak hizmet verir. Patrikhane daha sonra Kumkapı’ya taşınır. Surp Kevork Kilisesi’nin hissesine da 180 yıl boyunca Ermeni Patrikhanesi olarak vazife yapmanın onuru düşer.

Kilisenin ibadete açıldığı günden bu yana geçen 560 yıl boyunca okunan ilahiler, gönüllüler tarafından kurulan Sahakyan Tıbrats Tas tarafından icra edilir. Bu kurumun resmi olarak kabul görmesi ise 18. yüzyılın başına dayanır. 1703 yılında oluşturulan tüzükle birlikte Sarraf Sarkis Taşçıyan önderliğindeki 80 kişilik takım, birinci sefer resmileşen tıbirler olurlar. 19 yüzyılın son çeyreğinde Gara Murza’yla başlayıp, Makar Yekmalyan ile devam eden Ermeni müziğinde çok seslilik, her iki müzik dehasının öğrencisi olma talihine sahip olan Gomidas Vartabed’in çalışmalarıyla birlikte İstanbul’a kadar ulaşır. Gomidas Vartabed’in 1910 yılında İstanbul’da kurduğu 300 kişilik Kusan Korosu’nun verdiği konser, gençleri harikulade heyecanlandırır. Bundan bu türlü Tıbrats Tas’larda okunan tek sesli makamlarla yetinmek istemezler. Bu talepleri ile büyük bir sorumluluk üstlendiklerinin şimdi farkında değillerdir. Beş yıl sonra, 24 Nisan 1915’teki sürgün yolundan zar sıkıntı kurtulan hocaları Gomidas Vartabed’in ömrünün geri kalanında sessizliğe bürüneceğini elbette bilemezler. Gomidas’ın mirasını devralırlar, dört elle sarılır, büyük bir gururla sahiplenirler.

GOMİDAS’IN BÜYÜK MİRASI: YERKÇAKHUMP

Tek sesli ilahi okuyan Tıbrats Tas’lar, çok sesli ilahileri, halk müziklerini okuyabilmek için kendi bünyelerinde yerkçakhumplar (korolar) kurmaya başlarlar. 11 Kasım 1918 yılında Kuruçeşme Yerevman Surp Khaç Kilisesi Tbrats Tas bünyesinde kurulan birinci çok sesli koronun ismi, büyük müzik hocası Gomidas Vartabed’in ismiyle taçlandırılır, Gomidas Korosu olur. Peş peşe kurulan korolardan sonra, 1938 yılında Dr. Zaven Menzilciyan’ın öncülüğünde Samatya Surp Kevork Kilisesi Tıbrats Tas heyeti de çok sesli yapıtları yorumlamak için bünyesinde bir koro kurmaya karar verir. Kurdukları koruya, kiliselerinin bahçesinde eğitim vermeye devam eden tarihi eğitim kurumunun ismini verirler, Sahakyan Korosu olur. Lakin Sahakyan Korosu, resmi olarak 1938 yılında kurulan çok sesli korosundan yıllar öncesinde de ayin ve müzikleri çok sesli yorumlamaktadır. Periyodun önde gelen müzik hocalarından Krikor Çulhayan’ın daha evvel “Fa Minör” tek ses olarak (Nihavend Makamı) uyarladığı Badarak ilahileri, 1927 yılında birinci olarak Samatya Surp Kevork Kilisesi’nde çok sesli olarak okunur. O denli ki “Fa Minör” okuması, Sahakyan ile özdeşleşir. Günümüzde Türkiye Ermeni Patrikliği’ne bağlı 41 kiliseden 20’sinin kendi bünyesinde kurulmuş korosu vardır. Sahakyan Tıbrats Tas, dinî müzik dışında halk müziği ve sivil Ermeni müziğinin temsil edilmesinde de değerli bir rol üstlenmiştir.

Bunun yanı sıra, Cumhuriyet devrinde kurulan korolar, verdikleri konserler, düzenledikleri etkinlikler ve seyahatler, korolar ortası yapılan futbol turnuvaları sayesinde vakit içerisinde derneklerin oluşmasına katkıda bulunurlar. Bu etkinlikler halk tarafından o kadar benimsenir ki, 1944 yılı kayıtlarında, Koğtan (Kumkapı), Mıkhitaryan (Pangaltı), Getronagan (Karaköy) ve Sahakyan (Samatya) koroları ortasında düzenlenen futbol turnuvasında, Sahakyan Korosu futbol grubunun şampiyon olduğu bilgisi yer almaktadır. Natürel ki Samatyalıların, “Yenilmez Sahakyan” tezahüratları eşliğinde!

SAHAKYAN TIBRATS TAS’TA BAYAN OLMAK: MAESTRO ANJEL MANAVYAN

Sahakyan Tıbrats Tas, bayanların özverisi ile ayakta duruyor demek sanırım yanlış olmaz. Günümüzde sayısı 80-100 ortası değişen koro üyelerinin pek birden fazla bayan. Koronun Ankine’leri, Serli’leri, Hripsime’leri yoktan var eden, yorulmak nedir bilmeyen bayanlardan. Tıbrats Tas’a bağlı bir de çocuk korosu var ki birbirinden yetenekli çocuklar, yıldız üzere koroya serpiştirilmişler. Ben kendilerini birinci sefer 2018 yılı Hrant Dink Vakfı Ödülleri’nde dinlemiştim. Karin Katrancıoğlu şefliğinde bir Mayro söylediler ki, siyah elbisem ve yarım topuzumla hanım hanımcık otururken, kendimi bir anda halay çekerken bulmuştum. Şef Karin Katrancıoğlu da çocuk korosu kökenli. Müzik sevgisini, konservatuvar eğitiminin akabinde çocuklara yaymakta. Bir sefer daha yürekten kutluyorum. Üstelik sanmayın ki bu bayan hâkimiyeti günümüze has bir durum. 1940’ların sonunda bir bayan maestro tarafından yönetilen korodan kelam ediyoruz. 1947 yılında hem tıp öğrencisi hem de orkestra şefi olan Dikran Tahtaburunyan, ağır imtihanlarından ötürü koro şefliğine orta verir. Bunun üzerine koro şefliğini Anjel Manavyan üstlenir. Böylelikle Samatya Tıbrats Tas’ın birinci bayan şefi olur. Bayanlar bununla da yetinmez. Kendi ortalarında yaptıkları seçimle kendi idarelerini oluştururlar. 1947 yılı koro idaresinde Anjel Manavyan, Adrine Melikyan, Anjel Adalyan yer alır.

İdare takımının, koro üyelerinin ve Samatya Ermeni cemaatinin dayanışma ruhu ve birbirlerine bağlılıkları lisanlara sezâ olsa da, koro tarihî kırılmalardan epeyce berbat etkilenir. Tüm askeri darbelerde kendi hissesine düşeni alır. Bu fevkalâde günlerde koro elemanlarının sayısı azalır, çalışmalar durma noktasına gelir. Tekrar de bir yolunu bulup, ayakta kalırlar. 1980 Darbesi’nden sonra Sahakyan Lisesi öğrencileri, koroya dayanak olur. Periyodun lise son sınıf öğrencilerinden oluşan koro, Şef Bedros Kamcıyan öncülüğünde tekrar “Fa Minör Badarak” çalışmalarına başlar. Öğrencilerin sevinci, çalışma azmi civardaki başka gençleri de tesirler. Çabucak yanı başlarındaki Yedikule’den, Etyemez’den de koro çalışmalarına katılanlar olur.

SAHAKYAN KOROSU’NU 21. YÜZYILA TAŞIYAN MAESTRO: SEVAN AGOŞYAN

Günümüzde koroya aralıksız devam eden 70 kişi var. Bu bireylerin meslekleri, yaşları değişiyor. Mücevher ustalarından, hekimlere; dokumacılık kesiminde çalışanlardan, mühendislere; kuyumculardan, öğretmenlere büsbütün gönüllülerden oluşan renkli bir takıma sahipler. Şefleri ise Sevan Agoşyan. 1967 doğumlu Agoşyan, ömrünün neredeyse yarısını Sahakyan Korosu’nda geçirmiş. Agoşyan, müzikle dolu ömründe sırasıyla Nubar Bayvertyan, Hagop Dökmeciyan ve Nubar Simonyan’dan ilahi, halk müzikleri, klasik batı müziği eğitimi almış. Prof. Jirayr Aslanyan ile karşılaştıklarında, hayatını büsbütün müziğe adamış. Maestro Arslanyan ile evvel klasik piyano, akabinde armoni, kontrpuan, füg kompozisyon ve orkestra şefliği çalışmışlar. 1990 yılına gelindiğinde Sevan Agoşyan ve Sahakyan Korusu’nun yolları kesişmiş. Koroya Pazar ayinlerinde org ile eşlik etmeye başlamış. 1990 yılında Sahakyan Çocuk Korosu’nun şefliğini, Maestro Berc Çalyan’ın akabinde da Sahakyan Korusu’nun şefliğini üstlenmiş. O günden bugüne tam 25 yıl geçmiş. Koronun Bakırköy Leyla Gencer Sahnesi’nde verdiği konserde, koro üyeleri tarafından kendisine büyük bir sürpriz hazırlanmış. Bu manalı 25.yıl daima birlikte söylenen müziklerle kutlanmış.

Maestro Agoşyan’ın en kıymetli özelliği, halk müziklerini çok sesli olarak düzenleyerek, orkestra ile uyumlu hâle getirmesi. Böylelikle klâsik ezgileri genç kuşaklara sevdirmeyi başararak, haklı bir üne kavuşmuş. Natürel ki her şeyden evvel bir kilise korosu oldukları için asıl önceliği her vakit ilahiler olmuş. Günümüzde Sahakyan Tıbrats Tas’ın klasikleşmiş üç farklı repertuarı var. Birincisi her sene kilisede okunan, çocuk korosunun da katıldığı yılbaşı ilahileri ve yılbaşı müziklerinden oluşan “Yeni Yıl Konseri Repertuvarı”. İkincisi Ermenice, Türkçe ve yabancı lisandaki klasik ve tanınan sevilen müziklerden oluşan “Festival Repertuvarı”. Üçüncüsü, Cemal Reşit Rey, Lütfi Kırdar, Bakırköy Leyla Gencer üzere büyük salonlarda ortalama 30 kişilik, orkestranın da eşlik ettiği konserler için hazırlanan, bilhassa Ermenice müziklerden oluşan “Renkli Repertuvar”. Agoşyan idaresindeki koro o kadar disiplinli çalışıyor ki, sene içinde bu üç repertuarı da kısa aralıklarla sunmayı başarıyorlar.

ARZUMANLAR’IN SAMATYA’SI

İstanbul Ermeni Patrikhanesi’ne bağlı kiliselerin içinde en çok takdir gören tıbir takımlarından birine sahip olan Sahakyan Tıbrats Tas, bu yıl 560. yaşını dolduracak. Koronun son 15 yıldır idare şurası lideri Ğugas Arzuman. Semte biraz âşina olan, “Arzuman” soyadının Samatya için kıymetini bilir, merhum Baros Avedis Arzuman’ı da anmadan geçmez (Baron Avedis’i bir öbür Samatya yazısıyla hatırlayalım) Samatya’nın Arzuman’ları Yozgat-Burunkışlalı’dır. Bahis Burunkışla’dan açılmışken… Günümüzde Samatya’da yaklaşık 4 bin Ermeni yaşıyor. Bu nüfusu Yozgatlılar başta olmak üzere, Kayserililer, Sivaslılar, Sasunlular, Malatyalılar, Hataylılar ve öbürleri oluşturuyor. Sivas, Malatya ve Hataylılar son yıllarda kendi derneklerini kurmuş, Yozgatlılar ise bu türlü bir derneğe gereksinim duymamışlar. Yıllardır Surp Kevork Kilisesi’ndeki Burunkışla heyeti, onlar için büyük bir övünç kaynağı olmayı sürdürüyor. Daha evvelce, Yozgat Terzili Köyü’nün de bir heyeti varmış. Hatta denir ki Burunkışla-Terzili Köyü birbirleriyle tatlı sert bir rekabet içindelermiş. Bu çekişmenin kökeni de, cemaatin Yozgat’ta yaşadığı yıllara dayanırmış. Ğugas Arzuman, Yozgat’tan Burunkışlaya’ya göçü şöyle anlatıyor: “50’li yıllarda Yozgat’tan gelen Ermeniler, İstanbullu ‘Âkil Ermeniler’ tarafından istasyonda karşılanırmış. Bir kısmı Ortaköy’e bir kısmı Samatya’ya gönderilmiş. Hatta iki kardeş yola çıkıp, biri Samatya’ya biri Ortaköy’e gönderilen, garibanlığından durumunu anlatamayan beşerler varmış. Ortalama bir sene sonra kavuşurlarmış. Artık biz gülüyoruz olağan anlatırken fakat düşününce çok trajik! Son derece yabancı oldukları bir ortamdalar, parasızlar, yerlerinden yurtlarından olmuşlar, tedirginler… Sıfır bile değil, eksiden başlıyorlar hayata. Ailemin öyküsü de bu türlü. Merhum Yozgatlı vaftiz babam Amerikan Koleji bitirmişti. İngilizce, Fransızca, Ermenice ve Türkçe konuşurdu. Babamın nesli ise ilkokulu bitirmekle övünürdü. Zira kendi akranları okuma yazma bile bilmezdi. O büyük Ermeni kültür mirasındaki kırılmayı daha nasıl anlatayım…” Ğugas Arzuman, Surp Kevork Kilisesi’nin hayatlarındaki yerine de değiniyor: “Göçle gelen bu beşerler kendi memleketlerinde ne kiliseyi ne de okulları yaşadılar. Tek yapabildikleri bu yapıların izini sürmekti. Şu kilisenin kapısı, şu daireye takılmış. Okulun yerine şu konut yapılmış, mezar taşı şu bahçenin duvarı olmuş gibi… Büyük kente geldiklerinde bir okulları, bir kiliseleri oldu. Gerçekti, orada duruyordu, kapısını çalsalar açılacaktı. Dört elle sarıldılar. Sevgiyle bağlandılar”.

‘PATRİK MESROP MUTAFYAN’IN BÜYÜK AİLESİ’

Ğugas Arzuman, anne babasının teşvikiyle başladığı koroda 40. yılını doldurur. Pazar sabahları, 5 yaşında bir çocuk olarak çizgi sinema jenerasyonunu bırakıp, çocuk korosunda müzik söylemeye gittiği günleri hiç unutmadığını her fırsatta vurgular. Çizgi sinema izlemek o kadar içinde kalmış ki, bugün yeterli bir çizgi sinema izleyicisi. Geride bıraktığı 40 yılı ise Maestrolar Jirayr Arslanyan, Berc Çalyan ve Bedros Kamçıyan isimleri ile birlikte hatırlıyor. Bir kişi var ki hem Arzuman’ın şahsî ömründe hem de Sahakyan Korosu tarihinde özel bir yere sahip. Bu isim 2019 yılında vefat eden Patrik Mesrop Mutafyan’dan diğeri değil! Ğugas Arzuman, Patrik Hazretleri’ni minnetle anıyor: “1980’lerde Türkiye’ye döndüğünde bizim meskenimiz, onun âdeta ikinci konutuydu. Çocukluğum, gençliğim onun yanı başında geçti. Bugün kim ki Ermeni kültürünü yaşatıyor onda Mutafyan Hazretleri’nin izi vardır, emeği vardır. Kimsenin yapmadığını yaptı. Bu sahipsiz, düş kırıklığı içinde yaşama tutunmaya çalışan insanlara el verdi, derledi toparladı, bir ortaya getirdi. Çocukların, gençlerin üstüne bilhassa eğildi. Klasik din adamı figüründen öteydi. Biz Sahakyan Tıbrats Tas üyeleri, Mutafyan’ın kurduğu büyük ailenin kesimiyiz, bundan ötürü da onur duyuyoruz”. Ğugas Arzuman, geçimini Çarşıkapı’daki atölyesinden kazanıyor. Sahnede farklı birine dönüşerek, Yerevan ve Kudüs dahil pek çok kentte müzik söyleme imkanı buluyor. İstanbul sahneleri ise onun için tanıdık, bildik bir ortam.

‘SENİN BİLMEDİĞİN TARİHİNLE SANA SARILIYOR’

Ğugas, dünyanın pek çok kentinde konser verdi fakat memleketini hiç görmedi. Bunun için imkânı olmasına karşın Yozgat’a gitmeyi asla düşünmedi. Kendisini her ne kadar Samatyalı olarak tanımlasa da, vakit zaman kısa bir anlık müsabakada Burunkışlalı olduğunu hatırlıyor: “Annem babam düzgün hislerle ayrılmadılar memleketlerinden. Babam mesela geri dönmeyi hiç düşünmedi. Onun bu tutumu bizlere de yansıdı, hiç merak etmedim. Beni asla etkilemez Burunkışla. Tahminen yalnızca bir anlık… Orta sıra şöyle bir şey olur…. Yolda annenin yaşıtı bir teyze ile karşılaşırsın, memleketlindin. Seni durdurur, öper, koklar. Çoluğun çocuğun hatırını sorar… Sonra gözünden iki damla yaş gelir, bir daha sarılır sana. Ağlayarak uzaklaşır. Bilirsin ki sana, senin bilmediğin tarihinle sarılıyor o! Annenle birlikte, ikisi de genç kızken çeşmede su doldurdukları günün tarihiyle sarılıyor. İşte ben o vakitler evet, Burunkışlalı’yım!”

Bütün bunlardan sonra artık düşünüyorum da… Samatya’da çan seslerine karışan, uykusuz bir trenin tıkırtısı mıydı yoksa? Orijinal bir hayat hazırlayan… Raylardan, camlardan, kapılardan taşan sesler nereye sızdı? Bildiğim tek şey… Surp Kevork’un kuyusu sustu, Gomidas sustu, senin sesin dünya durdukça yankılansın Sahakyan! Kaç 560 yıllara!

Bu yazının yazılmasında takviyelerini esirgemeyen Sahakyan Tıbrats Tas Korosu üyelerine, Maestro Sevan Agoşyan’a, İdare Heyeti Lideri Ğugas Arzuman’a katkılarından ötürü teşekkür ederim. Ve sevgili “kuyrik”im Besse Kabak’a! Onun için ne söylesem az kalır!

Tıbrats Tas: Bağlı bulundukları tüzük doğrultusunda üye olmaya hak kazanmış bireyler tarafından seçilmiş olan idare kurulunca yönetim edilen, Ermenicede ‘tıbir’ olarak isimlendirilen [kilise hiyerarşisinde en alt rütbeyi almış olan] bireylerin ayin sistemi, okunan dualar ve ilahileri öğretmek için oluşturulan kurum.