Dostlukların izini sürerken insanların kıssalarını biriktirmeye başlıyorum. Tanıdıklarım aracılığıyla daha az tanıdığım insanların hayatlarını da öğreniyorum. Orta Güler’in dünyanın her yerinden insanların öykülerini çektiği fotoğraflarla bize anlatması, William Saroyan’ın dinlediklerini kaleme alarak dillendirmesi üzere peşinden koştuğum bu dostluk kıssaları yeni kapılar aralıyor.
Bitlis’ten Kaliforniya eyaletinin Fresno kentine göçen Ermeni bir ailenin oğlu Aram olarak dünyaya gelen William Saroyan, ailenin Anadolu dışında doğan birinci üyesidir. Amerika’da doğmuştur ancak kalbi Anadolu’da atar ve o, vefatından sonra kalbinin ikiye bölünüp yarısının Anadolu’ya, yarısının da Ermenistan’a gömülmesini vasiyet eder.
İkiye bölünen kalbin öyküsüdür William Saroyan’ın yıllarca peşinde koştuğu… Göçenlerin, kalanların, dönemeyenlerin, hasret çekenlerin lisanından onları ölümsüzleştirir.
Dünyanın en değerli fotoğrafçılarından Orta Güler de fotoğraf makinesiyle kıssaların peşindedir. Foto-röportajcı olarak yerleri kıssalarıyla ölümsüzleştirir. Ünlü ya da sıradan insanların peşine düşer, dünyanın dört bir yanına dağılan Anadolu insanlarının, edebiyatçıların, sanatkarların bir ânını sonsuz kılar çektikleriyle. Bu fotoğrafları ölümsüz ve gerçek yapan, Orta Güler’in kurduğu bağlantılar, dostluklardır.
İkisi de “İnsanların birbirlerine ne kadar yakın olduklarını, en büyük mutlulukların küçücük şeylere bağlı olduğunu, dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar insanların bu küçücük şeylerin birikintisiyle yaşadıklarını, bunlarla memnun olduklarını” bilerek bu küçük şeylerin peşinde koşmaktan vazgeçmezler ve koşarken lakin sinemalarda olabilecek cinsten, tuhaf bir biçimde buluşurlar.
Orta Güler güzel bir okurdur ve şimdi gençken William Saroyan’ın Varlık ve Yeditepe Yayınları’ndan yayımlanan kitaplarını okumuştur. ‘İnsanlık Komedisi’ni seyretmiş, ‘Yüreğim Dağlardadır’ oyununu sahneye koyarken Tennessee Williams’ın ona neden “en âlâ diyalog yazarı” dediğini daha güzel anlamıştır. “Çok ustalıkla yazılmış bir oyundu. Sessizliklerinde bile bir mana vardı. Kısa cümlelerin, kısa sessizliklerin içinde büyük bir dünya birikimi gizliydi. Küçük dünyalardaki büyüklükleri ben lakin Saroyan’la öğrendim.” (1)
“Yaratıcı Amerikalılar” standını açmak için hazırlık yapan Orta Güler, William Saroyan’ın da portresini çekmek ister. New York’ta çalmadığı kapı, ortaya koymadığı insan kalmaz lakin Saroyan’a ulaşamaz. Yaşadığını bildiği her yere mektup gönderir fakat mektuplarına cevap alamadan New York’tan ayrılır. Paris’te çekimlere devam ederken defterine not ettiği “74 Rue Taitbout” adresini ve telefonunu bulur. Birkaç kere arar ancak yeniden ulaşamaz. Vazgeçmez, nihayet bir gün “yes” diyerek açılır telefon. Orta Güler kendini tanıtır, William Saroyan onu davet eder, bir apartmanın altıncı katında eşyasız bir dairede buluşurlar. Birinci defa müsabakalarına karşın birbirlerini tanıyor üzeredirler. Saroyan da Türkiye’ye geldiğinde onu aramış ancak ulaşamamıştır. “Ben Türkiye’deyken sen yoktun” diyerek konuşmaya başlar. “Bütün o mektupları aldım. Yanıt vermedim, zira beni bulacağını biliyordum.”
William Saroyan, Türkiye’deki dostları Yaşar Kemal’i, Fikret Otyam’ı sorar; Orta Güler anlatır. Amerika’da kimlerin fotoğrafını çektiğini öğrenmek ister. Orta Güler kırka yakın isim sıralar. Sohbet ilerlemiş Orta Güler pek çok kare çekmiştir. Sonrasında görüşmeye devam ederler, William Saroyan onun kendisini daha çok tanımasını istercesine açar kapıları. Dostlarıyla buluşurlar, sokaklarda dolaşırlar.
Orta Güler, bu buluşmalarda onu daha yakından tanır ve yıllar sonra onun için şunları muharrir: “Sonunda şu sonuca vardım; Saroyan olayları değil, insanları merak ediyordu.”
İkisini buluşturan bu merak, Orta Güler’in eline kalem alıp babasının hikayesini yazmasını sağlayacaktır. Bir gün Rue La Fayette’in köşesinde bir kafede otururken William Saroyan ondan ailesini, yaşadıkları yerleri anlatmasını ister. Orta Güler, babası Dacat Güler’i anlatır. Vefatından kısa bir mühlet evvel doğduğu topraklara Şebinkarahisar’daki Yaycı köyüne gitmek isteyen babasını, birlikte çıktıkları seyahati, orada gördüklerini, döndükten sonra yaşadıklarını, babasının cenazesin öncesinde yaşananları… Ağlamaklı bir halde dinleyen Saroyan yolda yürürken Orta Güler’e dönüp “şu senin pederin olayı var ya, çok güzel öykü olur” der, “belki müellifim.”
Orta Güler’in anlattıkları William Saroyan’a ilham vermiş midir, bu duyduklarını hangi hikayesinin içine katmıştır bilmiyorum ancak pandoranın kutusu Orta Güler için açılmıştır bir defa. Babasının yaşadıklarını yıllarca içinde taşıdıktan sonra ‘Babamın Öyküsü’ başlığıyla yazıya döker ve bu hikaye ‘Babil’den Sonra Yaşayacağız’ kitabında yer alır.
Yıllar sonra yaptığı bir görüntü röportajda (2) sevinçle anlattığı bu kısacık buluşma Orta Güler’in hayatında kıymetli izler bırakır. Tahminen dev cüsseli bu adamın kalbinin yumuşaklığını gördüğü için tahminen de kendisine benzettiği için, William Saroyan onun tanıdığı bir coğrafyanın dünyaya yayılan insanlarından biri olarak daima özel bir yere sahip olur. Ve bana kalırsa onun küçük insanlara duyduğu büyük merakın peşine o da takılır ve büyüleyici fotoğraflar çekmeye devam eder.
1975’te standın kataloğunu hazırlarken onun fotoğrafının altına şu satırları muharrir: “Oturduğunuz mahallenin küçük insanlarını tanır mısınız? Örneğin İspanya’da iseniz, komşunuz küçük ayakkabı boyacısını, Paris’te iseniz Rue La Fayette’in köşesindeki derici ustasını yahut Kopenhag’daki dondurma satıcısını… Şayet siz bunların hiçbirini tanımıyorsanız, William Saroyan tanır hepsini. Hem de tüm dünyaları ile… Fresno’da doğmuş, ancak tüm dünyanın adamı olmuş. Onun bakışı ile insanlara bakmak, dünyayı ikinci kere keşfetmekten daha üstün bir şeydir. Çünkü Saroyan en küçük şeyin en değerli şey olduğunu öğretir bize.”
Bu iki ustanın dostluğundan bize kalan ise, hayatın kendisidir: Dolu dolu yaşamak, tutkuyla yaşamak ve küçük şeylerin peşinden büyük bir coşkuyla koşmak…
Dipnotlar:
- Yazıdaki bütün alıntılar Orta Güler’in Amerika’dan Bitlis’e William Saroyan (Aras Yayınları, İstanbul 2008) kitabında yer alan “Bir Yaratıcı Amerikalımı Kaybettim” yazısındandır.
- Sevan Ataoğlu’nun yaptığı röportajı izlemek izlemek için: https://www.youtube.com/watch? v=iHN9qoQDSF0
