Netflix’in medya bölümündeki nesil çatışmasını husus alan yerli dizisi Kuş Uçuşu yayınlandı. Nejat İşler’in dış sesiyle bir hâkimiyet uğraşı biçiminde öykülediği dizi, başarılı ve ünlü haberci Lale Kıran’ın peşine takılan Aslı ile çekişmesine işliyor. Dizinin nesillere bakışına ve anlatısına geçmeden konusuna da kısaca değinebiliriz.
BODRUM KATTA NEON IŞIK VE TEPEYE DÜŞEN GÖLGE
Aslı Tuna (Miray Daner) basın yayın öğrencisidir ve koyu bir Lale Kıran (Birce Akalay) hayranıdır. Lakin bu hayranlığı üniversitede düzenlenmiş bir panele gelen Kıran’ın Aslı’yı tuvalette terslemesiyle düşmanlığa dönüşür. Daha doğrusu Aslı içindeki kıskançlığı açık seçik yaşayabileceği, kendi gerçekliğini inşa edip etrafına de dayatacağı bir hırsa teslim olur. Lale’nin adeta bir imparatorluk kurduğu, eski sevgilisi Kenan (İbrahim Çelikkol) ve yakın arkadaşı Müge (İrem Sak) ile yıllardır çalıştığı kanala türlü oyunlar çevirip stajyer olarak giren Aslı, şimdi birinci akşam yaşanan tatsız bir olayı fırsat bilip oyunlar oynamaya başlar. Z neslinin manipülasyon yeteneğini ve gerçeği sabun üzere kaygan bir objeye çevirme yaklaşımını yansıtan Aslı ayak kaydırmanın her türlüsünde ustadır. Gerek alanda amansız bir yalancı gerek toplumsal medyada yumurta hesap yöneticisidir. Panelde habercinin gerçekle bağını vurgulayan Lale’nin karşısında dezenformasyonun bayraktarlığına soyunmuş bir çömez vardır artık… Yaşadığı bodrum katta neon tabeladan saçılan huzmeler ortasında hayallere dalan genç Aslı, doyup tükenmiş Lale’nin tepeye düşen yorgun gölgesine sıçramanın peşindedir. Aslı tepeye hakikat uçarken haber grubundaki uyuşmazlıklar, yaklaşan kontrat tansiyonu ve gizemli Twitter hesabı “Büşbüş” işini kolaylaştıracaktır.
BABIALİ’DEN İKİTELLİ’YE, İKİTELLİ’DEN NEREYE?
Meseleyi X-Z nesli çatışmasının dışına taşıyıp daha genel bir çerçeveden değerlendirirsek haberciliği husus alan sinema ve dizilerde idealist gazetecinin girdiği uğraşa odaklanmış yığınla örnek sayabiliriz. Hatta yakın periyottan Spotlight (2015) bir skandalı ortaya çıkarma temasını işleyerek En Âlâ Sinema Oscar mükafatı dahi kazanmıştı. Gazetecinin ülküleri kılavuzluğunda habere ve gerçeğe ulaşma eforu bazen bir basın savaşçısı fedakârlığında bazen bir dedektif titizliğinde sergilenir. Her halükarda idealist gazeteci kristalize bir noktadadır ve anlatının dinamiklerini belirler. Onun karşıları ise berbat olmaya/kalmaya mahkûmdur. Bu bakımdan gazetecilik, sinema kesiminde onaylanan meslekler ortasına yazılır. Elbette Truman Show üzere televizyon dünyasına temelden saldıran başyapıtlar da çıkıyor. Veya Dan Gilroy’un Nightcrawler (2014) sineması üzere haberciliğin “haber yaratma” tarafını teşhir eden eleştirel sinemalar de izliyoruz. Kuş Uçuşu ise kesimdeki rekabete eğilerek bir manada haberciliğin takdis edilmiş yapısını kenarda bırakıp dalaverelere açık penceresinden bakıyor. Bölümün iç dinamiklerinden ilerlerse sırıtmayacak dizi, anlatıyı renklendirmek için jenerasyon çatışmasına yaslanınca kaba yorumlar getirmiş. Gerçeğin terbiye edilip dönüştürülmesi ve bilginin iştah açıcı baharatlarda, tuzda kavrulmuş servisi, en yalın tabirle haberin içerik halini alması nesillerden bağımsız bir durum. Şov dünyasındaki kör ilerleyiş ve ayak uyduruş bu türlü bir mecburilik doğuruyor. Babıali İkitelli’ye taşınıyor. İkitelli’nin taşınacak yeri yok!
NEJAT İŞLER’İN SEKSİ SESİNDEN FABL DİNLEMEK: MUHTAÇLIĞIMIZ OLAN TEK ŞEY!
Kuş Uçuşu Nejat İşler’in de sesiyle katıldığı bir imal. Anlatıcı olarak dinlediğimiz İşler vakit zaman ortaya girip aslan ile kuşun durumlarını irdeliyor. İşler konuştukça ses tonunun tesiri bir fablı çağrıştırıyor. Platform dizilerindeki kolaycılık burada da karşımıza çıkmakta… Çevrimiçi içerik formüllerinin şimdi oturmadığını, kurmacaların şimdi kendi lisanını bulamadığını söyleyebiliriz. Hasebiyle televizyondan gelen alışkanlıkların “farklılık” diye satılması sürpriz sayılmaz. Anlatıcı sesin günümüz televizyon dünyasında bilhassa dramalarda pek yer bulamadığı açık ama çevrimiçinin arayış halinde yüzüne de yakışmıyor. Bir bakıma dizi, seyirci kitlesini saptayıp değişen şartları okuyamayarak X-Z jenerasyonu çatışmasını şahsen yaşatıyor. Lale Kıran’a çağının geçtiğini vurgulamak gayesiyle “karasal Lale” lakabının yakıştırıldığı dizide maalesef televizyon alışkanlıklarından vazgeçilmemiş. Ay Üretim’in çevrimiçi fidanı hâlâ televizyon gölgesinde uzunluk atma çabasında! Fi ve Şahsiyet üzere kıymetli çevrimiçi işlere imza atan şirket ortalama üretimlerinde Med Cezir çizgisini bir türlü aşamıyor. Bu çizgi televizyonda işleri kolaylaştırırken internette takoz oluyor. Hazır bir formülün kolayda oluşu yaratıcılığı da kısıtlıyor. Yeğlediği hava ve formülün yanı sıra televizyon tadı hissetmemizin bir sebebi de anlatısını çok kolay bir çatışmaya yaslayıp gri alanlardan uzak durması… Aslı ile Lale’ye baktığımızda kusursuz bir zıtlık görüyoruz ve asıl ayrılıklarının sınıfsal olduğu çok geçmeden anlaşılıyor. Bu ayrılık yaz dizilerinde güldürü, töre dizilerinde dram, mahalle dizilerinde bildiriye dönüşerek her kalıba girebiliyor. Kuş Uçuşu’nda fabla dönüşmüş. Aslı’nın kuşa, Lale’nin aslana benzetilişi hayatlarının “dipte ve zirvede” oluşuyla pekişiyor. Lakin Orman’ın manasında kaymalar olduğu söylenebilir. Orman fabllarda ömrü daha gerçekçi kavrayabilirken İşler’in sesinden canlandırdığımız dünya ömrün meslekle örtüşmüş ucuz bir versiyonunu sunuyor.
KUŞUN KIRIK KANATLARI
Meriç Acemi’nin kaleme aldığı dizi Aslı’yı bir seyahate çıkarırken kendi girdiği savaşı yitiriyor ve kanatları kırık halde düşüşe geçiyor. Kuş Uçuşu’nda anlatı gücünün zayıflamasında iki değerli etken var. Asıl sorun elbet diziye yüklenen mana… Platform dizilerinde sık düşülen bir kusur bu… Reklam uğruna yazılan/yayılan metinler üretimleri taşıyamayacağı yüklerin altına sokuyor. Kuş Uçuşu için de nesil çatışması deniyor dahası Z Nesli anılıyor. Aslı Z jenerasyonuna ne ölçüde dâhil başka bir tartışma… Yıl kaybetmeden üniversite bitirmiş bir gencin 22’sinde olduğu düşünülürse karakterin 2000 yılında doğduğunu ve şartları karşıladığını görüyoruz. Fakat akla yatkın olan Z neslini “şu yıl sonrası doğumlular” biçiminde sınıflandırmaktansa kültürel-sosyal karşılığından yola çıkarak açıklamak… “Değer yargılarının değişimi” üzere üst perdeden bir peşin yargının kurbanı olan Z jenerasyonu Zeus soyunun yazgısıyla özdeşleştirilirken, “Uranus-Kronos-Zeus” ardıllığını Boomer jenerasyonunu yiyen X nesliyle ilişkilendirmeye zorlanıyor. X nasıl Boomer jenerasyonunun izlerini sildiyse Z nesli da X hatta Y jenerasyonuyla çatışmaya giriyor. Kâğıt üstünde bu türlü olsa bile dizideki çatışmayı jenerasyon uyuşmazlığından fazla bir iktidar gayreti olarak hatta anlatının yalınlığından da yüz bulup “ahlaklı iyiler-sınırsız kötüler” biçiminde pahalandırmak daha yanlışsız. Aslı’nın Lale’yi karasal görmesi de diziyi jenerasyonlar ortası bir çatışma atmosferine sokamıyor. Bu durumun temel sebebi Z jenerasyonuna paha yargılarına tınlamayış atfedilmesi… Z jenerasyonu bu kadar rahat ise bu yükselme telaşı neden? Bu noktada “biri olmak” fikrinin de X’i yıkmak, X ile çekişmekten çok X’e yakıştığını unutmayalım. Biri olmak da X jenerasyonunun becerisi değil mi? Kimlik buhranı X’e, başarma zaruriliği Y’ye verilmedi mi mesela? Z nesli “peşin satan” rahatlığıyla hayatta kalmanın asgarisini ödeyerek var olabilecekken neden amansız bir savaşa girişsin! Tamam korkmuyorlar, kaybedecek şeyleri yok, ömür şartları da daima ağırlaşıyor lakin “relax” değiller mi? Her şey bir yana hayatın doğal akışı X’leri indirecek, Z’leri çıkaracak zati. Bu arbedeyi Z jenerasyonuna veyahut değişen dünyaya bağlamak neden? Ayrıyeten Aslı karakterinin hudut tanımayan kötülüğünü bir neslin temsiliyetine yormak ne derece gerçek? Her nesilden berbat ve hırslı beşerler çıkar. Sıkıntıyı değişen bedel yargıları üzerinden yorumlayacaksak Z nesline “bunlar kıymetsiz, bunlar ahlaksız (bunlar Gezici)” demek, “değersizliği bedel, ahlaksızlığı ahlak biliyorlar” bildirisi vermek başlı başına sıkıntılı bir yaklaşım… Dizide başka kanat ise tekrar Aslı üzerinden kırılıyor. Aslı her istediğine o kadar çabuk ulaşıyor ki! Süratle sarılmış bir meslek tırmanışı izliyoruz adeta! Birçok defa zorlama kaçan aslan-kuş metaforu Aslı’nın maksadına sessiz sedasız uçuşunu temel alsa da makus niyetin fark edilmeyişini Z jenerasyonunun görünmezliği ve denetlenemezliği ile açıklamak inandırıcı gelmiyor. Haydi oyun çevirdi bir yere vardı diyelim, aslanı devirdi. Yeniden de Babıali Yokuşu’nda terlemek şöyle dursun Haliç’e gıyaben dahi ulaşamamış bir habercinin birkaç aylık hile hurda mesaisiyle tahtı devralması akıl kârı değil. Aslı’ya satranç tahtasında son kareye ulaşan rakip piyon muamelesi yapmak medya işverenlerinin alacağı bir risk midir? Oyunu kurallarına nazaran oynayan bir medya işvereni Aslı’yı kullanıp sonra feda etmez mi?
Z BAŞLADI X BİTİRDİ
Kuş Uçuşu Aslı’yı tepeye taşısa da Z jenerasyonunun yerildiği bir imal olarak dikkat çekiyor. Üstelik satır ortalarına saklanmamış, açıkça söz edilmiş bu kızgınlık. Değişimin faturasını jenerasyonlara kesen, acı şurubu “aç ağzını uçak geliyor” diye kandırıp yeni jenerasyona içiren bir bakışla karşılaşıyoruz. Bir manada kapitalizmi ve toplumsal münasebetlerdeki belirleyici tesirini reddeden bir tavır… Z’yi yerip X’i paka çekmek, hakkaniyete dayalı bir çalışma hayatını hatta insanlık onurunu savunmak üzere görünse de mevcut ekonomik sistemin kölelik anlayışını olağanlaştıran; hırsı, sömürü bağlamından koparan ve berbatlığı veya “biri olma” derdini sınıfsal özünden uzaklaştıran bir mana taşıyor.
Kuş Uçuşu, Z jenerasyonunun toplumsal medyadaki kaotik aksiyonlarını göz önüne sererek girdiği anlatıda “değer yargıları” başlığının altını dolduramayıp başladığı yere dönüyor. X’in neredeyse yüceltildiği finalde Z jenerasyonu (kuş) ise kendi kazdığı kuyuya itiliyor.
SPOTLAR ALTINDA PLASTİK OYUNCULUKLAR
Kuş Uçuşu, televizyon matematiğinin yansıtıldığı, estetik taraftan ise Ay Üretim atmosferinin lakin asgarisini karşılayan bir dizi… Metaforlar ile hareket katılmak istendiyse de aslan-kuş ilgisi kolay TV mantığını işletmekten gayrı işe yaramamış. Haliyle oyunculuklar da derinlik mahrumu karakterlerin gazabına uğruyor. Haber kıymeti taşıyan gelişme şu: Lale Kıran rolünde izlediğimiz Tekçe Akalay giderek Yeşilçam yıldızı Leyla Sayar’a benziyor! Umarız mesleği benzemez. İbrahim Çelikkol, İrem Sak, Defne Kayalar ve Burak Yamantürk pek oyunculuk sergilemedikleri, şöyle bir görünmenin kâfi bulunduğu bir performansa imza atmışlar. Dizinin Z jenerasyonu temsilcilerine gelirsek, saldırgan kuşu (toy ve hırslı haberci Aslı’yı) canlandıran Miray Daner’i ve gizemli hesap Büşbüş’ün kullanıcısı Yusuf rolünde Demircan Kaçel’i görüyoruz. Her ikisi de epeyce genç… Daner elbet ara kat etti. Oldukça müddettir televizyonda uzunluk gösteriyor. Med Cezir’den Vatanım Sensin’e, oradan Saygı’ya kendini geliştirerek geldi lakin yüzünden hiç silemediği donuk ve öfkeli bir söz var ki oyunculuğuna plastik bir hava katıyor. Daner’i biz Med Cezir’de ağlarken bulmuştuk, ağlarken bırakamıyoruz! Her daim makyajı akacak halde oynuyor ve hırs, karanlık tarafa geçme üzere temalar üzerinden ilerliyor Daner. Bu yol açık fakat her açık yol üzere nereye varacağı, nerede tekleyeceği belgisiz…
* *
Kuş Uçuşu için kelamı bağlarken nesil çatışması ile süslenmiş ortalama bir ihtiras hikayesi olduğunu yineleyelim. Çevrimiçi platform dinamiklerini yakalayamayan, televizyonun ağır lisanından temizlenmemiş bir senaryodan hareket ediyor. Kuş tepeye hakikat uçtukça anlatı nazlı nazlı salınıyor ve nihayet avcının ava dönüşmesiyle çakılıyor. Günün/avın sonunda ormanın kurallarını hatırlatan, binlerce yılı birkaç saate sığdıran bir üretim Kuş Uçuşu, yenilik vaat etmiyor, çıkış göstermiyor.
Av ve avcı, kral ve alıcı hiç değişmiyorsa ve Nazım Hikmet’in dediği üzere “antenler palavra söylüyorsa/yalan söylüyorsa rotatifler…” ne diye şapkalardan tavşan çıkarılır?
