Likya Bademci
Eğitim ve müziğin hayatlarında kıymetli yer tuttuğu Merve ve Begüm Çalımlı kardeşler, biri memleketler arası ilgiler alanında başkası ise klasik müzik alanında bilinen isimler olsa da pek çoklarımız için yeni iki isim. Onları hayatımıza sokan şey ise bir arada kaleme aldıkları birinci çocuk kitapları ‘Nanuk ve Pati Sonatı’. Doğan Egmont’tan yayınlanan kitap, 21. yüzyılın en değerli sorunu olan iklim krizine dikkat çekerken bunu müziğin kozmik lisanından güç alarak yapıyorlar. Çalımlı kardeşlerin bu kitabı yazmalarındaki temel sebepleri ise umutları yeşerten bir telaffuz oluşturmak. Bunu da en güzel bildikleri yoldan, notalardan geçerek yapıyorlar.
Geceleri büyüleyici kuzey ışıkları, gündüzleri ise buzullardan yansıyan güneş ışınlarıyla parıldayan Kanuk Adası’nda başlayan macera, sürüklenen bir buzul kesiminin peşinde arkadaşını arayan Nanuk ile kente dek uzanıyor. Kutuplarda başlayan bu sımsıcak kıssa vesilesiyle Merve ve Begüm Çalımlı ile bir ortaya geldik ve birinci kitaplarından, iklim krizine, müzikten, etraf ve toplumsal mevzularda sanatkarların üstüne düşen misyonlara derken daha pek çok farklı hususta sohbet ettik.
Evvel sizi tanıyarak başlayalım. Kimdir Merve ve Begüm Çalımlı?
Merve Çalımlı: Hayatları eğitim ve müzik ile geçen iki kız kardeşiz, ortamızda iki yaş var. Ben İstanbul Teknik Üniversitesi’nde (İTÜ) öğretim vazifelisi olarak milletlerarası münasebetler alanında çalışıyorum. Tıpkı vakitte Bilgi Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi doktora öğrencisiyim ve tez savunmama hazırlanıyorum. Bologna Üniversitesi’nde ve Brezilya’da Sao Paulo’da Fundaçao Getulio Vargas’da araştırmalarda bulundum. Lisansımı Kadir Has Üniversitesi, yüksek lisansımı Koç Üniversitesi’nde Memleketler arası Münasebetler alanında tamamladım. Küçük yaşlarımdan bu yana piyano çalıyorum. Kaizer isminde bir kedim var.
Begüm Çalımlı: Keman ve piyano çalmaya 6 yaşımda başladım. 10 yaşıma geldiğimde, klasik müziğin hayatımın büyük bir alanında olmasını istediğim için konservatuvar imtihanlarına hazırlanmaya karar verdim. Erken yaşta bu kararı verebildiğim için şanslı olduğumu düşünüyorum. Orta okul, lise ve üniversite eğitimimi Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi İstanbul Devlet Konservatuvarı’nda tamamladım. Şu anda, Sanatta Yeterlilik (doktora) programına hazırlanıyorum. Hala tıpkı üniversitede öğretim görevlisiyim. 2008 yılından beri, Borusan İstanbul Filarmoni Orkestrası’nın keman sanatçılarındanım. Bugüne kadar Amerika’da ve Avrupa’da birçok orkestrayla konserler gerçekleştirdim ve turnelere katıldım. Benim de Obi isminde bir kedim var.
Bu iki yazarlı bir kitap. Birlikte kitap yazmaya nasıl karar verdiniz?
Kıssa anlatıcılığını daima çok sevdik. İnsanların da kendi kıssalarıyla harekete geçtiklerine inandık. Son vakitlerde yaşadığımız sosyo-ekonomik sıkıntıların, global sorun olarak gördüğümüz iklim krizinin önüne geçmesi de epeyce dikkatimizi çekiyor ve bizi iklim krizine dair harekete geçmek ismine düşündürüyordu. Birleşmiş Milletler’in sürdürülebilir kalkınma gayesinden biri olan iklim krizini daha yeterli anlamak, geleceğimiz için kesinlikle edinmemiz gereken prensipleri ve almamız gereken tedbirleri uygulamak ismine çok araştırdık, okuduk. Bu uğraşımızı da müzik yoluyla hem çocuklara hem de büyüklere yönelik bir kıssaya dönüştürerek iklim krizine ses vermek istedik. Bilhassa de iklim adaleti ve iklim krizi için çalışan çocuklar en büyük ilham kaynağımız oldu diyebiliriz. Kitabı yazmaya bu türlü karar verdik.
Bir arada kitap yazmak nasıl bir tecrübe? Birbirinizi beslediğiniz taraflar neler oldu bu kitabı yazarken?
Öğretici, tıpkı vakitte da grup ruhunu barındırdığı için dayanışmaya dayalı bir tecrübe oldu. İki kız kardeşiz. Merve’nin öğretim vazifelisi olarak daha bilimsel, akademik ve araştırmaya dayalı çalışmaları ile benim hem keman sanatkarı hem de erken yaş çocuk eğitimine dair sahip olduğum tecrübelerim birbirimizi besleyen güçlü taraflarımız oldu.
‘ÇOCUKLAR İLE ÖĞRENİYORUZ, BÜYÜYORUZ’
Kardeşlik bağınız de daima bu türlü miydi? Bundan evvel de birlikte ürettiğiniz şeyler oldu mu yoksa bu birinci mi?
Çocukken annemize ve babamıza verdiğimiz piyano-keman konserlerini sayamıyoruz değil mi? Evet, birlikte birinci üretimimiz ‘Nanuk ve Pati Sonatı’ oldu. Bir ortaya gelerek Nanuk’un Kanuk Adası’ndan kente sürüklenmesiyle başlayan serüveni boyunca, neler hissedebileceğini, sözleri kullanabilseydi şayet neler söyleyebileceğini düşündük. Kardeşlik bağımız de Nanuk’u kaleme aldığımız üzere gelişti diyebiliriz. Kasetlere ses kaydı yapılabildiği vakitlerde, kendi kendimize mevzular belirleyip radyo programı yapar, kıssalar anlatır, müzikler söylerdik.
Pekala bu nasıl hissettiriyor?
Birlikte üretirken, özgürleştiğimizi hissediyoruz. Duygusal bir emek verdik ve birbirimizden çok şey öğrendik. Yazdıkça daha da sorumlu hissettik, birbirimizi teşvik ettik. Yeri geldi birbirimize rehber olduk. Yalnızca insan-doğa bağlarını değil, insan-insan bağları üzerine de düşündük. Kayıtsız kalmadığımızı hissediyoruz; hissemize düşen sorumluluğu bir nebze de olsa yerine getirdiğimizi hissediyoruz. Kitabı okuyan çocukların yorumlarını ve fikirlerini duymak bizi çok keyifli ediyor. Mana katmış olduğumuzu hissediyoruz. Çocuklara yazıyoruz, zira çocuklar ile öğreniyoruz, büyüyoruz.
Kitap aslında iki ayaktan güç alıyor: İklim değişikliği ve müzik. Bu iki apayrı şeyi bir ortaya getirme fikri nasıl gelişti?
‘Nanuk ve Pati Sonatı’, iklim değişikli ve müziği birleştiren çok katmanlı bir kıssadan oluşuyor. İklim krizini memleketler arası klasik müzik etraflarında duyulabilir kılmak ismine gerçekleştirilen konserleri ve müzikal aksiyonları duymuştuk. Bunlardan biri, İtalyan piyanist Ludovico Einaudi’nin buzullardaki piyano performansıydı mesela. Çok etkilenmiştik. Bunu bir kutup ayısının gözünden anlatmak istedik. Rusya’da kente inen kutup ayıları, çocukların zihinlerinde canlandırabilecekleri ve duyumsayabilecekleri öykümüzün gerçeklik boyutunu oluşturdu.
Nanuk ve Pati Sonatı, Merve Çalımlı&Begüm Çalımlı, 48 syf., Doğan ve Egmont Yayıncılık, 2021.
‘ÇOCUKLARA FARKINDALIĞI UMUTLARI YEŞERTEN BİR TELAFFUZLA ANLATMAK İSTEDİK’
İklim değişikliği aslında son 20 yıldır var ancak ne vakit ki tesirlerini net gözlemleyebilir olduk, o vakit farkında vardık. Kitap bu manada, çocukların küçük yaşta bilinçlenmesi için de değerli bir vazife üstleniyor. Sizi buna dair bir şey yazmaya iten temel sebepler nelerdi?
İklim değişikliği, sürdürülebilirlik, iklim adaleti, devletlerin iklim krizine yönelik siyasetleri, iklim krizi müzakerelerinde öne çıkan çıkar çatışmaları ve çeşitli çıkar kümelerinin iklim krizi ile çabayı şekillendirmedeki baskın rolleri üzere bahislerde, çok kıymetli bilimsel çalışmaların üretildiği bir akademik etraf mevcut. Bugün iklim krizini ve tesirlerini tüm bilimsel taraflarıyla, konferanslarda, kongrelerde tartışabiliyoruz tahminen lakin biz bu bilimsel çemberin biraz dışına çıkmak istedik. İklim krizi, reddedilemez bir olgu haline gelmişken, erken yaşlarda etraf şuuru ve iklim krizi farkındalığı oluşturabilecek bir söyleme muhtaçlığımız olduğunu hissettik. İklim kriziyle gayret eden iklim aktivisti çocuklar üzere gelecek umudu taşıyan her birey, bu farkındalığa sahip olmalı. Çocuklara bu fikri, umutlarını yeşerten bir telaffuz ile anlatmak istedik. Özetle, temel sebebimizin, umutları yeşerten bir telaffuz muhtaçlığı olduğunu söyleyebiliriz. Bu söylemi, en güzel bildiğimiz ve ortak konuştuğumuz lisan olan müzik üzerinden yapmak istedik. Dinledikçe ve düşündükçe; klasik müziğin tabiatın bir izdüşümü olarak yankılandığını fark ettik. Muhtaçlığımız olan söylemi müzik ile bulduk. Müzik bizim için ömrün en temel kaynaklarından biri. Müziği duyabiliyorsak umut her vakit vardır. Piyano çalıp beste yapan bir kutup ayısı varsa; daha da çok umut vardır.
Kitapta kahramanımız Nanuk, müziğin üniversal gücünü kozmik bir meseleye dikkat çekmekte araç olarak kullanıyor. Müziğin kelamla tabir edilemeyenleri nota ve hislerle anlatma konusundaki gücü tartışılmaz. Siz bu mevzuda neler söylemek istersiniz?
Kitapta Nanuk, Pati sonatını yazıyor. Tıpkı, Beethoven’ın Ay Işığı sonatını yazması üzere. Nasıl ki Beethoven’ın eşitlik, özgürlük, kardeşlik üzere kanıları var, Nanuk da dayanışma, sıfır karbon ayak izi ve pak bir gelecek üzere fikirlere sahip. Onu ayakta tutacak olan kuvvetin, beste yapma tutkusu olduğuna inanıyor. Onu kahramana dönüştüren de içinde yaşadığı şartlara sessiz kalmayıp, müzik ile keşfettiği yaratıcılık istikametiyle hayata bağlanması.
Z jenerasyonu diye de isimlendirilen nesil aslında yetişkinlere çok büyük bir ders verdi. İçinde yaşadıkları dünyaya sahip çıkma konusunda çok ilham veren şeyler ortaya koydular. Siz ne düşünüyorsunuz bu bahiste?
Z nesli, bizim çocukluğumuzda öğrendiğimiz metotlar ile bilgi sahibi olmuyor. Öğrenme suratları, çocukluğumuzdaki öğrenme hızımızdan çok daha ileri düzeyde. İklim adaleti ve krizi ile ilgili çok açık ve net seçimleri, ömürlerine almak istedikleri muhakkak tercihleri var. Araştırıyor, sorguluyor ve bu hususa dair sayıları çok düzgün biliyorlar. Bu sebeple, bilimin söylediklerine dayanarak kelam hakkı istiyorlar. Hayal kurmuyorlar, beraberlikten güç alarak dünyayı değiştiriyorlar. Geleceğimizi farklı bir bakış açısı ile tekrar tasarlamamız gerektiğini savunuyorlar. Mesela; ivedilikle netleştirmemiz gereken geleceğe dair prensipleri var; Türkiye’nin, global sıcaklık artışını 2100 yılının sonuna kadar 1,5 °C üstü ile sınırlamayı hedefleyen Paris İklim Anlaşması’nı onaylaması üzere. Ya da gelişmiş ülkeler üzere iklim değişikliği konusunu, ülkemizde de eğitim müfredatlarına alınmasını ve hassas genç nüfusun çoğalmasını istiyorlar.
Kitabı okurken aslında iklim değişikliği konusunda hepimizin bir şeyler yapabileceğini hatırlattığını düşündüm. Bu bahiste sizin fikirleriniz neler?
Öncelikle en yakınlarımıza örnek olmakla başlıyor her şey. Şuurlu, hassas, özgüveni yüksek bireyler lakin farkındalığı yüksek toplumlardan doğar. Geleceğe dair kalıcı izler bırakmak istiyorsak, tüm canlılarla birlikte paylaştığımız gezegenimize sahip çıkmalı ve onu korumalıyız. Kendi hayat stilimizde yapacağımız ufak değişikliklerin bile çok büyük tesirleri var. Örneğin, tek kullanımlık plastiklerin sonlandırılması, suyun ve elektriğin şuurlu kullanımı ve geri dönüşüm gereksinimleri doğrultusunda tüketim alışkanlıklarımızı yine gözden geçirmeliyiz.
Bahsettiğimiz iki ana temada ferdî mesleklerinizin tesiri nasıl oldu?
Şahsî mesleklerimiz çerçevesinde, bu alanda çalışan iklim krizi uzmanları ve bilimcileri, sürdürülebilirlik üzerine çalışan uzmanlar, gönüllüler ve kültür sanat destekçilerine ulaşabilmek, fikir alışverişinde bulunmamız açısından çok tesirli oldu. İklim krizine ilgi duyan ve bu alandaki gelişmeleri takip eden birçok arkadaşımızın görüşünü de alabildiğimiz için çok şanslıyız.
‘TÜRKİYE’DE ŞUUR VE HASSASİYET VAR LAKİN KİTLESEL BOYUTTA DEĞİL’
Einaudi’nin buzullardaki performansından örnek verdiniz. Türkiye’de bu bahiste kâfi şuur ve hassasiyet var mı sizce? Hem sanatçı hem de akademisyen gözüyle neler yapılabilir?
Türkiye’de iklim değişikliği konusunda şuur ve hassasiyet olduğuna inanıyoruz; lakin bu şuurun ve hassasiyetin kitlesel boyutunun kâfi olmadığını düşünüyoruz. İklim krizi konusunda ortak bir akıl geliştirmek için, ortak bir söyleme gereksinimimiz olduğunu hissediyoruz. İklim krizi hakkında konuşmaya başladığımızda, bu söylemi oluşturmaya da başlamış oluyoruz. Konuşunca, yazınca, anlatınca, besteleyince, şuur ve hassasiyeti kitlelere yayma konusunda adım atmış oluyoruz. Sanat ise farklı disiplinleri bir ortaya getiren inançlı bir alan. Sanatkarların da ne kadar güzel iletişimciler olduğunu ve telaffuzlarının de ne kadar güçlü olduğunu biliyoruz. Türkiye, Paris Anlaşması’nı imzalayan ama onaylamayan yedi ülkeden biri. Ülkemiz ismine, Paris Anlaşması’nın, sanatkarlar tarafından sahiplenilmesi ve mevzunun gündemde tutulması epeyce değerli. Paris Anlaşması’nın onaylanması talebinde, kültür-sanat dünyasının daha faal rol oynaması gerektiğini düşünüyoruz. Sanatçı ve akademisyen gözüyle, kurumların, farklı disiplinlerden gelen uzmanların bir ortaya gelmesini epeyce önemsiyoruz.
Siz gelecekte nasıl bir dünya hayal ediyorsunuz?
En başta daha barışçıl bir lisanın her vakit daha bedelli olduğunun şuurunda bir dünya hayal ediyoruz. Gezegenimizi paylaştığımız tüm canlıların, huzuru ve ömrü için atılan bilimsel, kültürel ve ekonomik gelişmelerle birlikte, kaynaklarımızın tükenmediği, tabiat ve tüm canlılar için daha yaşanabilir, adil bir dünya ve ortak bir gelecek hayal ediyoruz.
Pekala sizin severek okuduğunuz çocuk kitapları ya da çocuk kitabı muharrirleri kimler?
La Fontaine’in Masalları, Pıtırcık serisi, Harry Potter, Küçük Prens, Şeker Portakalı, Pal Sokağı Çocukları, Dr. Seuss, Jules Verne, Aziz Nesin ve Dan Brown’ın Hayvanlar Senfonisi aklımıza birinci gelenler.
Son olarak bu kitabı okuyacak çocuklara ne söylemek istersiniz?
Tabiatın sesine kulak verin ve geleceğe pak izler bırakın. İklime ses vermeye devam edelim ve müziğimiz hiç susmasın!
