Şiirle başlayıp edebiyatın, sanatın öteki alanlarına yönelenler iki yoldan birini tercih ediyor. Ya bir yandan şiiri de sürdürüyor fakat yükü yeni uğraşlarına veriyorlar ya da şiiri geride, geçmişlerinde bırakıyorlar. Geçmişlerini ayak bağı olarak gördükleri için tahminen, büsbütün unutuyorlar.
Şiirden vazgeçmeden, kurgusal anlatının öbür alanlarına, hikayeye, romana yönelmiş ve daha çok burada ağırlaştığı izlenimi veren isimlerden biri de Mehmet Erte diyebiliriz.
Şiir seyahati, 1999’da Varlık mecmuasında yayımlanan şiirle başlayan Erte’nin ismi, 2003 yılında aldığı Yaşar Nabi Nayır Gençlik Ödülü’yle daha geniş bölümlerce duyulur. Erte’nin ödül alan belgesi ‘Suyu Bulandıran Şey’, 2003’te okurla buluşur. Yayımlanan bir sonraki kitabı, beklendiği üzere şiir cinsinde olmaz. Birinci şiir kitabından sonra, 2008’de ‘Bakışın Kirlettiği Ayna’ isimli hikaye kitabı yayımlanır. İkinci şiir kitabı, birincisinden yedi yıl sonra 2010’da yayımlanan ‘Alçalma’ olur. Bu süreçte, sarkacın salınımı, Erte iki tıp ortasında gidip gelecek mi yoksa artık şiirden diğer bir cinse geçip orda duracak mı merakını, sorusunu oluşturacak istikamettedir. Erte’nin bir sonraki kitabı evvelkiyle de, bir evvelkiyle de birebir cinsten değildir. Bu kez okurla bir romanla buluşur: “Sahte”, 2012’de yayımlanır. İki şiir, bir hikaye, bir romandan sonra Erte, yazın alanında kurmaca anlatının üç büyük tarihi cinsini de denemiş olur.
Denemek, Erte için kıymetli görünmektedir. Üretim örüntüsünde yeni kitabı, bu kere hikaye olur ve okurla ‘Arzuda Bir Sapma’ ismiyle buluşur.
Şiirden hikayeye, hikayeden şiire, sonra romana, sonra tekrar hikayeye gelgitleri içeren yazın serüveni, bir arayışa işaret ediyor diyebilir miyiz? Soruyu şöyle de sormak mümkün: Mehmet Erte’nin aradığı ne olabilir; bir kayıp mı? Ya da ısrarlı arayış bir buluş, bir keşif için mi; her ikisi birden mi?
Öyleyse soralım: Son yayımlanan hikaye kitabının ismindeki “sapma”yla, yeni şiir kitabının ismindeki ‘Çatlak’, birlikte okunduğunda bize ne söylüyor olabilir?
Sorunun cevabını arayacağız lakin daha evvel neden Mehmet Erte’nin son kitabı ‘Çatlak’ı yazın seyahatiyle birlikte okumayı tercih ettiğimize açıklık getirelim.
Erte, diyebiliriz ki yeni metinler kurmakla, kurgulamakla kalmıyor. O denli anlaşılıyor ki yazın seyahatini da büyük ölçüde kurgulamış. Tasarlanmış, planlanmış, çerçevesi belirlenmiş ve tesadüf, sapma, çatlak üzere ihtimallerin en aza indirildiği yazın yaşantısını o denli yönetim etmeyi, yönetmeyi benimsemiş üzere. O nedenle mi “arzuda sapma”, “sorun” oluşturuyor ya da son şiir kitabında olduğu üzere bir “çatlaktan” kelam etmek durumunda kalıyor.
Erte’nin kırk sekiz sayfalık ‘Çatlak’ında yer alan on dört şiirin altısı daha evvel mecmualarda ve öteki mecralarda yayımlanmış.
‘Çatlak’ın kitapla tıpkı ismi taşıyan birinci ve “Çatlaktan Sızanlar” isimli ikinci kısmında, Erte’nin son şiir kitabından sonra yazdığı şiirlerin yanı sıra birinci kitabı ‘Suyu Bulandıran Şey’in yazım sürecinde doğduğu halde”, “ait olduğu bütün”ü “ancak” bulmuş şiirler de yer alıyor. Ömrün, insanın onurundan taviz vermeden sürdürülmesinin temel olduğuna dikkat çekildiği birinci şiirden bir kısım okuyalım:
Kırmızı diyorlar, sor bakalım onlara, kan üzere mi kırmızı
Kan üzere değilse siktir et gitsinler
Kara diyorlar, sor bakalım onlara, zindan üzere kara mı
Zindan üzere değilse siktir et gitsinler
Anlaşılmayacak diye üzülme nasıl aşkla yaşadığımız
Meydanlarda aşkla savaşmazsak yaşamış sayılmayacağız
Mehmet Erte’nin yazın seyahatinin amaçlarından birinin de keşif dileği olabileceğini düşündüren kıymetli ipucunun “sapma” kavramı olduğunu söyleyebiliriz. ‘Çatlak’ı da bunun yanına getirdiğimizde, büyük fotoğraf biraz daha netleşir. Şairin arayışa kilitlenmesi, yeni buluşlar, keşifler hedeflemesi, elbette beklenen ve yadırganmayacak bir tavırdır. Asıl kendini zorlamamış, kendi kabiliyetinin hudutlarını, fırsatlarını araştırmaktan kaçınmış olmak yadırgatıcıdır.
Kitabın uzun şiirlerinden biri olan “Hain, Fahişe, Çişini Tutamayan Köpek ve diğerleri” başlıklı şiirin dördüncü kısmından bir kesim aktaralım:
Kendime geldiğimde
bir ağaç ‘ağaç’ sözünden
öteye geçmeye çalışıyordu gözlerimde
bir sincap koşup duruyordu
koş dedim koş, ben yetişemedim,
tahminen sen yetişirsin
Emekleyerek bir adam geçti sonra
baktım tasması sağlam ellerde
Çatlak, Mehmet Erte, 48 syf., Edebi Şeyler Yayınevi, 2021.
Erte’nin yazın seyahatinin ışığını önümüze düşürmek kaydıyla ‘Çatlak’ı iki türlü okumak ve yorumlamak mümkün görünüyor. Birincisi, şairin majör anlatısının içinden ya da büyük fotoğrafını referans alarak okumak ve yorumlamak. Yazın seyahatinin ışığı bunun için gerekiyor. Bu durumda öne çıkan ve kitap için bir çeşit pusula fonksiyonu görmüş olan buluş, keşif dileğini manalandırmak mümkün olacaktır. İkincisi daha özel, minimal seviyede kalarak ya da yakın plan diyeceğimiz biçimde, metnin kendi çerçevesi içinde kalarak orada ilerleyerek okuma tercihi olabilir… O vakit da ‘Çatlak’taki “kayıp” sorunsalı ön plana çıkacaktır.
‘Çatlak’ın kendi sözcük, imge ve mecaz manasıyla birlikte çağrıştırdıkları ortasında bir de “sızıntı” vardır. Esasen kitabın ikinci kısmının başlığı da “Çatlaktan Sızanlar”. Pekala Mehmet Erte, ‘Çatlak’ta aslında çatlağa değil de sızıntıya dikkatimizi çekmek istiyor olabilir mi? Devam ederek şunu da ekleyelim: Şair bize, sanki “çatlak” nedeniyle oluşmuş “sızıntının” yol açtığı kaybı mı anlatmak istemiştir?
Orhan Koçak, ‘Kopuk Zincir’de, “Şairler için güçlü şairler için asıl korku konusu kendi vefatlarında hazır bulunamamak değil, kendi doğumlarında hazır bulunamamaktır” diyor. Koçak’ın kelamlarının devamı şöyle: “Şiir tabirlerine çeviri edersek, şair olarak geleceğe kalıp kalmayacağı sorusundan çok, şair olarak doğup doğamadığı ya da kendini şair olarak ‘yeniden icat edip etmediği’ sorusu kurcalar onun içini (Ne vakit olmuştur, hiç olmuş mudur?). İkinci telaş birincisinin türevidir – ve tahminen de o birinci sancının hiçbir vakit tam aşılamadığının bir göstergesi.”
Koçak’ın lisana getirdiği şairin kendi doğumunda bulunamaması bir kayıp olarak da kıymetlendirilebilir. Şair için telafisi sıkıntı bir kayıp da diyebiliriz buna.
Mehmet Erte’nin şiirlerini içerik olarak kıymetlendirmekten çok onun yazın hayatının yansıdığı bir metin olarak irdelediğimiz dikkatlerden kaçmayacaktır. Yani kelam konusu olan, yorumun perspektifini yapıtın belirlemesi.
Erte’nin ‘Çatlak’ının da aslında şairin doğum anıyla ilgili bir sorunsala işaret ettiğini söylememizi destekleyen ankara yabancı escort bir diğer bulgu da art kapak yazısındaki tabirler diyebiliriz. Buradaki satırlarda, şiirlerin büyük bir kısmının birinci kitaba giremediği, daha sonra da bir türlü girecek kitap bulamadığı belirtilmekte.
Daha evvel dışarıda kalmış, bir bütüne dahil edilmek için yerini ve vaktini beklemiş, nihayet bu kitaba girmiş ve birebir vakitte şairin “yollarının çatallanmasına” neden olduğu anlaşılan “Soytarının Ağıdı” isimli şiirine özellikle değinmek gerekiyor. Bu şiir tıpkı vakitte “Çatlaktan Sızanlar” kısmının birinci şiiri. Evvel şiirden bir kısım okuyalım:
Saat dokuz üzere hükümdarın karşısına çıkarım
Avazım çıktığı kadar bağırırım
“ben bir soytarıyım ancak hükümdarın değil”
Hükümdarı bayağı eğlendirir bu
Bazen mesaiye kalırım, bazen o kadar sürmez işim
Erte’nin, şiirin altında uzun bir açıklaması yer alıyor. Şiiri neden daha evvelki kitaplarına almadığını, ortadan geçen vaktin, niyetini değiştirdiğini, kitaba alma münasebetini, dahası bu şiiri neden unutup kurtulamadığına açıklık getiriyor. Attilâ İlhan usulü, meraklısı için notlar üzere değil fakat. Notta, Erte ortadan geçen süreçte şiir anlayışındaki değişime, dönüşüme, bir çeşit eksen kaymasına da dikkat çekiyor. Dipnottan daha fazlası olan bir dipnot aslında bu.
Gurur Bilsel, Birgün’deki yazısında Mehmet Erte’nin kitabını tanıtırken yerinde bir saptama yaparak “İnsan neyle kuşatılmışsa onun şiirini yazmaya çalışır, lakin ancak kendi işgal ettiği yeri yazabilir” diyor. Mehmet Erte de anlaşıldığı kadarıyla o denli yapmış, meşgul olduğu sorunun etrafında topladığı şiirlerden oluşan kitabını sunmuş okura. O nedenle sayfa sayısı bakımından incecik olmasına rağmen hacimli bir poetik metin olarak okunuyor.
‘Çatlak’, şiirlerin temasını da sırtlayan bir amaca, bir kasta dikkat çekiyor diyebiliriz. Daha doğrusu kitap kendisini o denli okutuyor, o denli yorumlatıyor. Şöyle ki başlangıçta oluşmuş çatlağı kapatmak değil de çatlaktan sızarak kayba zafiyete yol açmış olanı geri almak, yerine koymak istiyor. Sızıntı kaynaklı kaybın oluşturduğu zafiyetten dışarıda olanı içeri alarak kurtulma isteğine işaret ediliyor diyebiliriz. Bunu tamamlanma, bütünlenme isteğinin dışavurumu üzere de yorumlayabiliriz.
Kitabın “Dol” başlıklı son şiirin deneyselliği de dikkat çekiyor. Şiirin bir çeşit ayin ya da törensellikle, ritüelle ilgili yinelemeye dayalı ses ve kelamını, şairin kırk yaşı için yazdığı “Kırktan çıktım/ ağzımda yuvarlayıp durduğum bir hurma çekirdeği/ Ve ruhum çekirdeğin içinde/ Hınçla tükürüp attım/ beni unsura ekleyen bilinci” dizelerinden oluşan “Sıfır” şiiriyle birlikte okumak da mümkün diye düşünüyoruz. “Dol” şiirinden kısa bir alıntı aktaralım:
dol-dum dol-dum dol-dum doldum
dol-dum dol-dum doldum
dol-du-mol-dum oldum
dol-du-mol-dum oldum
ol-dum ol-dum ol-dum oldum
Söylediklerimizi özetlersek; ‘Çatlak’ı, Mehmet Erte’nin başlangıçta kopmuş, elinde kalmış halkayı zincire ekleme atılımı olarak da kıymetlendirebiliriz.
Kopuk, elde kalan halkanın zincire eklenmesinin daha evvel, şuurlu olarak ertelendiğiyse açık. Erte’nin atağı, bir müddet yol aldıktan sonra artta kalanların toplaması, dışarıda kalanların ana gövdeye dahil edilmesi ve böylelikle tamlığın, bütünlüğün sağlanması isteği olarak da yorumlanabilir.
Kitapların art kapak yazıları ne kadar belirleyici olabilir? Boşluk doldurmak için yazılanları geçelim aslında. ‘Çatlak’ın art kapağında “muhalif, yavuz, kışkırtıcı şiirler” denildikten sonra “Alkış toplamaya değil, sarsmaya gelen bir kitap” cümlesi dikkat çekiyor. İkisi de mümkün olabilir. Okur hem sarılıp sarsılabilir hem de alkışlayabilir. Temel olan okurun aradığı ‘Çatlak’ı bulması… Biz de öyleyse kelamımızı orada bir ‘Çatlak’ var diye bağlayalım.
