Uzman Fırat Fidan
Erivan Radyosu 1955 yılında yayın hayatına başladı Kürtçe yayına ise yeniden birebir Free Spin Veren Casino Siteleri yıl 15 dakikalık haber bülteniyle Merhaba dedi ve ağır bir ilgiyle karşılandı Türkiye de Kürtçenin yasaklı olduğu yok sayıldığı ve asimile edilmeye çalışıldığı yıllarda Erivan da Kürt kültürü her açıdan uzunluk vermeye başladı ve yaklaşık on bin kayıtlık devasa bir arşivi Kürt halkına miras bıraktı
Bu arşivden 900 eser Kürt Alman Kültür Enstitüsü nün Deutsch Kurdisches Kulturinstitut verdiği 4 yıllık emek sonucunda geçtiğimiz yıl dijital platformlarda dinleyiciyle buluştu Bu çalışmayı Cewad Mervani nin yayına hazırladığı ve 900 yapıtın tamamına ilişkin notaların ve kelamların bulunduğu 4 ciltlik ‘Stranên Arşîva Radyoye Erîvanê’ isimli kitabın yayımlanması izledi
Yakında vakitte ise Bêmale Keko Hovhannes Badalyan Dawitê Xilo Aslika Qadir ve Susîka Sîmo ya ilişkin toplam 8 müzik yeni bir formla yani klasik müziğin enstrümanları eşliğinde Dîsa albümüyle bir arada dinleyiciyle buluştu Kürt Alman Kültür Enstitüsü nün Deutsch Kurdisches Kulturinstitut bünyesinde yayınlanan albümün müzik direktörlüğünü Yusuf Yalçın prodüktörlüğünü ise Özkan Öztaş yaptı
Biz de Özkan Öztaş ile yıllar öncesinden hasretle bugüne seslenen albümün detaylarını konuştuk
Özkan Öztaş Yakın vakitte Erivan Radyosu nda kayıt altına alınan Kürt ezgilerini klasik müziğin enstrümanları eşliğinde Dîsa albümüyle dinleyiciyle buluşturdunuz Öncelikle bize albümün öyküsünden bahseder misiniz
Geçtiğimiz yıl Erivan Radyosu’nda derlenmiş Kürtçe ezgilerin dijital olarak tekrar dinleyicilerle buluşturulduğu haberini alınca bu alana dair bir çalışma yapma fikri doğmuştu Daha önce 2016 yılında Sovyetler Birliği’nde ‘Kürt Sanatı’ ismiyle yayınladığım çalışmada Erivan Radyosu’na dair detaylı bir araştırma yapma imkânı bulmuştum Malum o vakit müziklerin pek azı dijital olarak ulaşılabilir durumdaydı Arşivler bugün tekrar dinleyicilerle buluşturulunca bu yapıtları klasik biçimle bir ortaya getirme fikri doğdu Üstelik eserler Kürt müziğinde klasik ezgilerin klasik biçime en yakın örnekleriydi zati Çalışmaya Dîsa ismini verdik Dîsa Kürtçede tekrar yine manasına geliyor Biz de var olan bu ezgileri yine yorumlayarak dinleyicilere ulaştırmaya çalıştık
Sanırım birinci kıvılcım bir dengbêj kaydı derlerken ortaya çıktı Kars’ın Digor ilçesine bağlı bir köyde dengbêj Mevlüt size bir Erivan kılamı okuyayım deyince nereden duyduğunu sormuştum Erivan Radyosu’ndan dinlemiştim dedi Neler biliyorsun oraya dair diye sorduğumda da onlar konservatuar dengbêjleriymiş dedi Ağzından yarım yamalak çıkan konservatuarın ne olduğunu sorduğumda da dengbêj okuluymuş dediğini anımsıyorum Heyecan verici bir andı benim için Sovyetler’in konservatuar için yarattığı imge bu açıdan değerli
‘ALBÜM HERKESİN KATKISIYLA ORTAYA ÇIKTI’
Erivan Radyosu Kürt müziği açısından çok geniş bir arşive sahip Siz de albümde Bêmale Keko Hovhannes Badalyan Dawitê Xilo Aslika Qadir ve Susîka Sîmo ya ilişkin toplam 8 müziğe yer verdiniz Bu yapıtları hangi kriterlere nazaran seçtiniz
Ezgilerin seçimleri konusunda son noktayı koyan kişi çalışmanın müzik direktörü Yusuf Yalçın oldu Burada temel belirleyenimiz işlenecek ezgilerin klasik biçime en yakın örneklerden seçilmesi ve Sovyetler Birliği’nde üretilen o duyguyu ve dayanışmayı yansıtmasıydı Ben bilhassa kaçındım yapıtları belirleme işinden Çünkü Kürtçe bilmek ve bu ezgilerle büyümek tercihte şahsî belirlenimlere neden olabilirdi Bir takım ile yaklaşık 10 bin yapıtı inceleyerek içinden 40 50 tane müziğe indirdik bu listeyi Dediğim üzere aşikâr kriterlerle klasik biçime ahengi Sovyetik izler taşıması ve dayanışmayı göstermesi İçlerinde Ermeni sanatkarlar da var bayanlar da Kürt müziğinin medarı iftiharı olan bireyler de
Beni şaşırtan nokta Yusuf Yalçın’ın 8 müziğe indirirken yaptığı seçimlerdi Hatta kendisine hiç Kürtçe bilmediğine emin misin diye sorduğumu anımsıyorum Çünkü kendisi birinci sefer dinlediği eserler içinden Kürt müziğinin en bilinen ve en sevilen müziklerini seçmişti Bu tıpkı vakitte bu ezgilerin müzikal kalite ile toplumsal yaygınlığı ortasındaki korelasyonu da gösteriyor Son olarak bir de fiziki faktörler vardı olağan yapıtların seçiminde Üflemeli sazlardan uzak durduk çünkü pandemi devam ederken kapalı bir odada kayıt almanın riskleri vardı Bir de bu albüm dayanışmayla hayata geçirildi Gerisinde bir sponsor ya da şirket yoktu ve olmasın istedik Karınca kararınca herkesin katkısıyla ortaya çıktı bu albüm
Dîsa albüm kapağı ‘KÜRT TARİHİNİN BİRÇOK ÜRETİMİ SSCB’DE GERÇEKLEŞTİ’
Türkiye de Kürtçenin yasaklı olduğu yıllarda Erivan Radyosu başta müzik olmak üzere birçok alanda Kürt kültürüne katkı sunuyordu ve ağır bir ilgi görüyordu Tıpkı vakitte kültürel çalışmalar yürüten biri olarak bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz
Konunun kültür sanat boyutunun kritik bir değere sahip olduğunu düşünüyorum Beni Sovyet Kürtleri konusunda daima şu iki şey şaşırttı Bir burada yaşayan Kürtler kültürel orijinlerinden uzaktalar ve göç eden bir kültürün devamlılığını sağlıyorlar Yani mevzubahis Diyarbakır Surları nda ya da Süphan Dağı’nın eteğinde geçmiyordu İkinci kritik şey ise buna karşın Kürt tarihinin birçok birinci üretimi burada gerçekleşmişti Düşünsenize Mahmut Esat Bozkurt’un meclis kürsüsünde Kürt diye bir şey yoktur varsa da tek misyonu Türklere hizmet etmektir dediği bir periyotta Kürtler SSCB’de birinci sinema sinemalarını birinci Kürtçe romanı uzun soluklu gazeteleri radyo programlarını tiyatro sanatını icra ediyor hayata geçiriyordu
Erivan Radyosu deyince akla yalnızca müzikler türküler gelmesin Radyo tiyatroları haberler enstrümantal müzikler ve daha bir birçok şey üretildi Türkiye’de yaşayan Kürtler çok sevdi bunları Çünkü Bağdat ve Tahran radyolarına kıyasla daha saf bir Kürtçe kullanılıyordu Açık orta Sovyetler Birliği farkı var burada Sosyalizmin izlerini görmezden gelmek tarihî yanılgı olur 1915’te kanlı bir boğazlaşmaya şahit olmuş iki halkın Kürtlerin ve Ermenilerin bir ortaya gelip ürettiği müzikleri dinliyoruz Bugünden bakınca bıraktığımız boşluğu da gösteriyor
Erivan Radyosu birinci olarak 15 dakikalık haber bülteniyle başlıyor Kürtçe yayına Daha sonra müzik tiyatro gerisi yarın programları Sonuç olarak devasa bir birikim ortaya çıkıyor ve kök salmaya başlıyor Siz müziğin bu kök salma yer yurt edinme konusundaki fonksiyonunu nasıl görüyorsunuz
Benim temel alanım kültür ve kültür tarihi Müzik bunun içinde yer alan bir alan Çalışmalarımın merkezinde yalnızca müzik durmuyor Yani burada söyleyeceklerime temel işi müzikal araştırmalar ve üretimler olan dostlarımız daha hoş girdiler yapacaktır Fakat naçizane birkaç şey söylemeden edemem Müzik insanlık tarihinin birinci kültür üretimlerinden birisi Ve çok tesirli Hele ki kültürü lisanı sanatı yasaklanmış ve yok sayılmış topluluklar için çok daha değerli ve tesirli bir şey Kürt köylerini ve düğünlerini düşünsenize her düğün minik bir miting havasında geçerdi Devletin resmi vazifelilerinin düğün alanını terk ettiği anda politik aileler Kürtçenin en politik en derin müziklerini söylerdi Düşününce hala tuhaf gelir bir düğün ortamında yani insanların mutluluklarına şahit olunan bir ortamda Halepçe ağıtları söylenirdi Tuhaf değil mi Hayır değil zira bunların her biri kültürel temsil alanlarıydı Kürt halkı da kendi varlık çabasında sanatın kıymetli rolünün hakkını verebildi uzunca bir vakit Erivan Radyosu bu mevzuda bizim hazinemiz On bin civarında kayıt var Bugün çabucak hemen hepsi Alman Kürt Kültür Enstitüsü tarafından tekrar derlendi Bir kısmı derlenmeye devam ediyor Kürt halkının kendini bulduğu kendini duyurduğu bir yer oldu Erivan Radyosu Ağrı Dağı’nı aşan radyo dalgaları konut mesken köy köy ulaştı insanlara Son bir örnek vermek gerekirse Yılmaz Güney’in Yol sinemasıdır Sinemada Kürdistan kısmını anımsarsınız Kısımda meskeni kuşatılan biri tutuklanınca art planda bir ağıt çalar Bu dengbêj Fatma İsa’nın Lo Miho isimli ezgisidir Sanırım o yıllara kadar Fatma İsa’nın Erivan Radyosu’ndaki tek kaydı oydu Güney’in tercihi ve çalışmasındaki şuuru açısından da değerli bir data olduğunu düşünüyorum Radyo hem teknik olarak bir arşive vesile oldu hem de Kürtçenin ve kültürün günlük hayattaki devinimini arttırdı
. Seçtiğiniz müziklerde 1917 Bolşevik Devrimi nin izlerini görüyoruz Pekala ihtilalin yarattığı toplumsal süreçler Kürt müziğini nasıl etkiledi
Kürtçe müzikte Ekim İhtilali’nin izlerini hem Sovyetler Birliği’nde yaşayan Kürtlerde hem de kendi topraklarımızda gözlemlemek mümkün Teknik birçok katkısı olmakla birlikte Kürtçe müzikte politik ve kültürel katkılar da sundu SSCB tecrübesi Birçok dengbêj içinde Lenin geçen ihtilal geçen Kolhoz ya da Sovyet sözleri geçen müzikler besteledi seslendirdi Bu doğal bizim topraklarda da yankısını buldu Şivan Perwer’den Ciwan Haco’ya kadar birçok sanatkarda da misal izleri görebiliriz Bugün Sovyetler Birliği için bir ekol olduğunu söylemek abartı olmaz Düşünsenize bugün Sovyet dengbêjleri diye bir şeyden kelam edebiliyoruz Bu ihtilalden sonra birçok sanatkarın hayatını etkiledi Kayıt ortamları enstrümanlara ulaşım hakkı konserlerde temsiller az şey değil Bugün pandemi şartlarında işsiz kalan müzik işçilerini düşününce daha net anlaşılıyor o periyodun avantajı Yalnızca müzik de değil sinemadan tiyatroya edebiyattan basın yayın alanına kadar geniş bir yelpazede kendini gösterdi bu dayanaklar Kızıl Meydan’da bir bayan dengbêjin Susîka Sîmo’nun verdiği konser bunun bir öteki değerli örneğidir
Erivan Radyosu nun arşivinden ileride buna misal yeni bir albüm çalışmanız var mı
Şimdi somut bir şey yok Lakin benzeri çalışmalar için kimi gayelerimiz var Yalnızca Erivan kayıtları için değil Botan ve Hakkâri bölgesinde Paleyî dediğimiz tarım işçilerinin emek üretim sürecinde söylediği ezgilere dair kimi çalışma planlarım var Lakin artık sırada kimi çeviri ve kitap çalışmaları olduğu için ardından bu alanda çalışmaların sürekliliğini sağlamak niyetindeyim Bir de Dîsa çalışması çok yeni Eksiklerimizi görmek daha âlâ örneklerle kıyaslamak için vakte gereksinimimiz olacak Şimdilik önceliğimiz bu çalışmayı daha çok dinleyiciye ulaştırmak olacak
