Salih Bolat: Şiir, gerçekliğin sınırlarını bozar

Zafer Doruk

Salih Bolat’ın son beş yılda mecmualarda ve gazetelerde yayınladığı yazılardan oluşan kitabı ‘Gittikçe Yakın’ ismiyle, Varlık Yayınevi tarafından yayımlandı. Geçtiğimiz ay yayımlanan kitap, şair Salih Bolat’ın üçüncü düzyazı kitabı oluyor. Bolat’ın daha evvel de eleştirel denemelerini içeren kitapları, ‘Duygusal Düşünceler’ ve ‘İletişim ve Edebiyat’ isimleriyle yayımlanmıştı.

Salih Bolat’la yeniden eleştirel denemelerini içeren kitabı ‘Gittikçe Yakın’ üzerine konuştuk.

Bir şair olarak, düzyazılardan oluşan bir kitap yayınlama kanısı nasıl oluştu?

‘Gittikçe Yakın’, son birkaç yılda mecmualarda, gazetelerde yazdığım yazılardan oluşuyor. Kitabın kalıcılık kıymeti onlardan daha yüksek. Bu yazıları ‘Gittikçe Yakın’da sistematik biçimde bir ortaya getirince sanırım daha manalı bir eser ortaya çıktı.

‘Gittikçe Yakın’ iki kısımdan oluşuyor. Birinci kısım şairler üzerine yazılmış olan yazıların yer aldığı “Yakın Okumalar”, ikinci kısım ise çeşitli hususlar üzerine “Yakın Düşünceler” başlıklı denemeler. Niye bu türlü bir sınıflandırma yaptınız?

Bir şairin, şiir yazmanın yanı sıra düzyazı da yazması, en azından kendi kültürlenme sürecini okurla paylaşması açısından değerlidir. Kültürel, estetik, genel olarak sosyo-politik ve yer yer felsefi yazılar yazması, bir şairin şiirsel art planında nelere yaslandığı konusunda bilgi verir. Yazdığı şiirlerin kaynaklarını, ne üzere arayışları sürdürdüğü ve ne üzere poetik sonuçlara ulaştığı mevzularında da ipuçları verir. Şairin kendi somut gerçekliği hakkında ve geçmişi şimdiye bağlayan, geleceği ören düşünsel ilişkilerin neler olduğu konusundaki görüşlerini de onun düzyazılarından öğreniriz. Elbette bu uğraş, bir şairin içinde yaşadığı topluma kültürel bir katkı olarak görülmeli.

Okur bu kitabı okuduktan sonra, ne üzere bir tecrübe kazanacak? Yani okurdan neyi elde etmesini bekliyorsunuz?

Eleştirel beğenisi olan bir okurdan beklentim var elbette. Örneğin kitapta yer alan yazılarda aşk, trenler ve garlar, ağaçlar, çocuk edebiyatı, ağlamak, yemek , kitaplar ve kitabevleri, intihar, direniş, dağlar, umut-umutsuzluk üzere antaya escort kozmik insanlık durumları, yerler, yaratıcı müelliflik kursları üzere eğitsel, gündelik ömür ve doğal kesitler konusunda bir şairin tanıklıklarını, müşahedelerini ve tecrübelerini içselleştirerek okumalarını bekliyorum doğrusu. Ayrıyeten Behçet Necatigil, Melih Cevdet Anday, İlhan Berk, Attila İlhan, Edip Cansever, Gülten Akın, Arif Damar, Enver Gökçe, Hasan Hüseyin, Metin Altıok, Behçet Aysan, küçük İskender, Oruç Aruoba, Hüseyin Ferhad, Adnan Azar üzere şiirimizin besbelli şairleriyle ilgili kanılar de yer alıyor.

Şiirlerinizin birçoklarında “tren” imgesine sık rastlıyoruz. Bu kitabınızda da konusu “tren” olan yazılar yer alıyor. “Tren”in sizdeki karşılığı nedir?

Babam Devlet Demir Yolları’nda çalışıyordu. Bu nedenle çocukluğum ve birinci gençlik yıllarım trenlerde geçti. Seyahatlerimizi daima trenle yapardık. Üniversitede okurken de Adana-Ankara ortasını birden fazla sefer trenle gidip geldim. Birinci yıllarda, yani 1960’larda kara trenler vardı. Konutumuz istasyona yakın olduğundan, daima tren düdükleri duyardık. Kara tren düdükleri kişilikli ve manalıydı. Örneğin istasyondan hareket eden bir yolcu treni uzun uzun ve keyifli düdük çalardı. Meğer asker taşıyan bir tren, gardan hareket ettiğinde daha uzun ve acıklı düdük çalardı. Şayet yaz mevsimiyse, konutumuzun avlusunda kurulmuş sofrada akşam yemeği yiyor olurduk ve bu acıklı düdük sesine kulak kesilen babam, yemeğinden bir kaşık alırken, “gene asker sevkiyatı var…” kederi, korkuyla bir haber verir üzere. Meğer yük taşıyan kara trenlerin düdük sesleri kısa kısa ve telaşsız çalardı. Konutumuz tren kokardı. Daha sonra dizel motorlu lokomotifler çıktı. Toros Ekspresi’ni götüren bu lokomotiflerin karlı dağlardaki güçlü tırmanışlarını hiç unutamam. İşte o vakitler, trenler “bir gurbetten bir gurbete” giderdi.

‘İNSAN, MANA YARATMADA KÂFİ DEĞİLDİR’

“Ağaçlar”, “Dağlar” başlıklı yazıların da gösterdiği üzere, tabiat yeniden peşinizi bırakmıyor. Şiirlerinizde olduğu gibi…

Haklısınız. İnsanın imgelemini biçimlendiren, hassaslığını besleyen ne ise yazdıklarına da yansıyor. Örneğin antalya rus escort çocukluğumda sabahları güneyden kuzeye, akşamları da kuzeyden güneye karanlık kuş sürüleri geçerdi. Onlara bakardım. Bilhassa kışın çabucak sonunda, uzun yağmurlardan sonra, gri-siyah, uzun kuyruklu yağmur kuşları gelirdi su birikintilerine. Onları çok yakından izlerdim. Ürkek, meraklı, telâşlı böcek avlarlardı. Göğsü kızıl renkli kuşları da unutamam. Hele sarıasma kuşları… Bütün bunlar bana sevinçli bir hüzün verirdi. Kendimi bir zamansızlık içinde hissederdim. Mitolojik bir atmosfer içinde… Geleceğin şairlerini bırakın, bugünün birçok şairi bile artık bu hisleri yaşamıyor. Tabiat ve objeler mana yaratmada büyük imkanlardır. Sadece insan, mana yaratmada kâfi değildir. Benim şiirlerimdeki doğayı, pastoral bir atmosfer olarak yorumlamak yanlış olur. Tabiat, insan gerçekliğine derinlik kazandıran anlamsal bir çevredir.

Şiir his aktarma işi midir? Ya da şöyle söyleyeyim: His şiirin neresindedir? Şiirin beşerle, toplumla, kitleyle bağı duygusal bir ilgi midir?

Şiir temel olarak bir lisan etkinliğidir. Lisanın, bir mimari ahenk bağlamında, estetize edilmiş bir matematik bağlamında biçimlendirilmesi işidir. Bunu, usu dışlayarak yapamazsınız. Şiir, şuurlu rastlantısallıktır. Gerçekliğin sonlarını bozar. Aydınlıkta duran gerçekliği karanlığa çeker ve onu, şimşek aydınlığında görülebilen bir özellik kazandırarak tekrar kurar. Şiir histen çok, hassaslık işidir. Hissin onarılmış, eğitilmiş, geliştirilmiş, şuurla yönetilmiş seviyesi olan hassaslıkla. His içgüdüseldir, hassaslık hissin şuurla yükseltilmiş biçimidir. Şiir hazır hassaslığı, yani okurun beklentisini onaylamaz. Kışkırtır. Sanat yapma süreci, sanatkarın kendini en keyifli hissettiği vakitlerdir. Şiir, gerçekliği karanlığa çeker, gerçekliğin hudutlarını bozar ve yeni bir gerçeklik kurar, demiştim. Bunun nedeni, bizden evvel ve bizim dışımızda belirlenmiş olan bilgili gerçekliği yine ve kendimize has bir biçimde yaratmaktır. Böylelikle şiir onu yazana ve okuyana özgürlük duygusu, itiraz duygusu verir. Şair bu duyguyu şiir yazarken, okur da şiiri okuyup yine üretirken yaşar. Zati sanatların ortak varlık nedeni, insanı kuşatan antalya ucuz escort datalı gerçekliği yıkarak, onu özgürleştirmek değil midir? İşte, şiirin bunu en dolaysız yoldan, yani lisan ile yapması, öbür sanatlar üzere kütle, hareket, ses ya da plastik materyal aracılığıyla yapmıyor olması, ekseriyetle şiirin kolaya indirgenme yanılsamasına yol açmaktadır. Halbuki sanat her şeyden evvel gerçekliği kavrama ve estetize etme biçimidir.

”1980 KUŞAĞI’NI OLUŞTURAN ŞAİRLER KENDİLERİNE MAHSUS ÖZELLİKLERİYLE ŞİİRSEL İLERLEME KAYDETTİLER’

Türkiye bir darbeler ülkesidir diyebiliriz. Toplumsal ve tarihî açıdan bunun tesiri her vakit hissediliyor. Pekala ülkemizde yazılan şiir bu darbelerden nasıl etkileniyor? Örneğin 12 Eylül darbesinin şiir üzerinde nasıl bir tesiri oldu?

Elbette önemli biçimde bir etkilenmeden kelam edebiliriz. Hatta bugün “1980 Nesli Şiiri” diye bir şiirden bile bir kategori olarak kelam ediliyor. Bu, ders kitaplarına da girmiş. Darbe sürecinden sonra, söylendiği üzere “1980 Kuşağı” ismiyle anılacak olan bu jenerasyondan çok sayıdaki şair, darbe sürecinden evvelki şiirsel çıkışlarını, zati şiir lisanının dışına taşırmadan sürdüren şairlerden oluşuyordu. Haydi biz de “kuşak” diyelim bunlara fakat nedenini gerçek ölçütlerle belirtelim: Bu jenerasyon her şeyden evvel lisan estetiğini önemseyen, okuyan, şiirin entelektüel bir aktiflik olduğunun farkında olan bir nesildi. Kendinden evvelki şiir tecrübelerini (“1940 Kuşağı”, “İkinci Yeni”) anlamaya çalışan, onlardan yararlanan bir nesil. Antropolojik ilgiler, dinî ve tinsel hassaslıklar, imgesel arayışlar, marjinal ilgiler bu neslin özellikleri oldu. Demek yanlışsız dürüst şiir yazmak için ne gerekiyorsa, onu yapanlardan oluşuyormuş bu “kuşak”. Elbette “1980 Kuşağı” denilince, homojen bir yapılanma, bir manifesto etrafında toplanma üzere bir hareket anlaşılmamalı. 1980 Kuşağı’nı oluşturan şairlerin hepsi de tek tek parlayan yıldızlar üzere, kendilerine has özellikleriyle şiirsel ilerleme kaydettiler.

“Yakın Düşünceler” kısmında, “Yaratıcı Yazarlık” konusunu ele aldığınız bir yazınız var. Üniversitede “metin yazarlığı”, “senaryo” üzere bahislerde dersler veren bir öğretim üyesi olarak mevzuyu nasıl görüyorsunuz? Günümüzde gitgide yaygınlaşan “yaratıcı yazarlık” kursları konusunda ne düşünüyorsunuz?

Bu durum yazılı kültürün gelişmesi ve yaygınlaşması açısından sevindirici. Ne var ki, bu türlü bir eğitim için yetersiz bireylerin, yetersiz malzemelerle, yetersiz ve yanlış programlarla yazı/yazarlık atölyeleri yürütmeye çalıştıklarını da görüyorum. Bu tıp çalışmalara katılmadan müellif olunamaz mı? Elbette olunur. Lakin bu tıp çalışmalara katılan müellif ile katılmayan müellif ortasında da fark vardır. Örneğin, birden fazla kurmaca (roman, hikaye, oyun vb) müellifi, bir hikayesinde ya da romanında niye birinci tekil ya da üçüncü tekil anlatı açısını tercih ettiğini açıklayamamaktadır. Bu muharrirler hikayelerinin ya da romanlarının merkezini oluşturan olayların anlatı açısına karar verirken bu olayın ne cins bir anlatı açısı gerektirdiği konusunda pek de emin değillerdir. Hakikat duygusu oluşturmak için, kaç kurmaca müellifinin karakterlerini evrimleştirdiğini söyleyebiliriz? Birden fazla romanda ve hikayede karakterler başlangıçta nasıllarsa, sonda da o denli kalarak, organik olmayan, şematik bir kurmaca metin örneği sunuyor.

Müelliflik atölyelerinin birçoklarında ders veren şahıslar müellif ya da şair olmalarının kendilerine sağlamış olduğu tecrübelerini paylaşıyorlar. Elbette bu çok uygun bir şey. Lakin müelliflik atölyelerinde ders veren şahısların, akademik bir yeterliliklerinin de olması beklenir, diye düşünüyorum.