Nursel Tabel Arslan
Gramsci’nin hegemonya kuramına yönelik hem dünyada hem de Türkiye’de artan bir akademik ilgi kelam konusu Gramsci’nin hegemonya kuramını oluştururken Lenin’den etkilendiğinin göz gerisi edildiğini söylemek mümkün. Alan Shandro hem bu eksikliği hem de Gramsci ve Gramsci-Lenin karşılaştırmaları üzerine yapılan kimi problemli değerlendirmeleri vurgulayarak ele aldığı Lenin ve Hegemonya Mantığı, Sınıf Uğraşında Siyasal Pratik ve Teori’de, temel olarak Lenin’in pratisyen olmasının yanı sıra, bir teorisyen olduğunu gösterme ve onun hegemonya çabası politik-stratejik mantığını anlatarak günümüzdeki sınıf savaşına/hegemonya çabasına ışık tutma misyonu üstlenmiş ve bu işi de hakkıyla yapmıştır.
Lenin ve Hegemonya Mantığı, Sınıf Çabasında Siyasal Pratik ve Teori, Alan Shandro, çeviri: Özgür Öztürk, 416 syf., Köstebek Kolektif, 2021. Müellifin gayesi, “Lenin’in teori ve pratiğinde hegemonyanın ortaya çıkışının ana sınırlarını izlemek, böylelikle bunun temsil ettiği “felsefi olgu”ya da ışık tutmaktır. Kitap on kısım ve kitabın argümanını pekiştirmek hedefiyle kaleme alınan üç ekten oluşmaktadır. Kitapta bu hedef doğrultusunda literatürde sıkça tartışıl(mış)an teori-pratik, personel sınıfı-öncü parti, proleter kendiliğindelik-sosyalist şuur vb. kavram setleri ve ekonomizm, sendikacılık, sınıf uğraşı üzere tabirler üzerinden ekseriyetle Rusya örneğinde, bilhassa Ortodoks Marksist olarak tanımladığı Karl Kautsky ve birinci post Marksist olduğunu ileri sürdüğü Eduard Bernstein üzere isimlerin, birtakım Menşevik ve Bolşeviklerin hem bu kavramlara hem de sınıf mücadelesine/hegemonyaya ait fikirlerine yer vererek Lenin’in kavrayış ve pozisyonuna açıklık getiriyor.
Alan Shandro’nun çalışmasını üç alana müdahale üzerine kurduğunu söyleyebilirim. Birinci olarak, kısa ve öz bir biçimde Gramsci’nin hegemonya kavramının “inşasında-teorileştirilmesinde olduğu kadar gerçekleştirilmesinde- sorumluluğu Lenin’e atfetmesi gerektiği hususunda” tereddüdleri gidermek ve tereddüdü olmayanların Gramscici hegemonya ve Leninist hegemonya ortasında terslik olduğu tezine karşı bir karşılık ve Gramsci ve Lenin’in hegemonya üzerine metinlerinin dikkatli, titiz ve bağlamsal tahlilinin yapılmış, yapılmakta olan ve yapılacak sınıf gayretleri için gereğidir.
İkinci müdahalesi ise, Zizek, Laclau ve Mouffe üzere düşünürlerin yaklaşımını da tartışarak Marksist teori, öncü parti ve Lenin’in bir rehber olarak ele alınmasının gerekliliğini ortaya koymasında gözlemlenebilir.
Üçüncü müdahalesinde teorinin pratikleşmesi ve pratiğin/gerçekliğin teorileştirilmesi meselesine odaklanan Alan Shandro, teori ve pratik ortasında ahenk olduğunu tez eden Ortodoks Marksizm’e karşı, teori ve pratik ortasındaki etkileşimi ve pratiğin teoriyi dönüştürdüğünü/geliştirdiğini hem Lenin’e atıfta bulunarak hem de Rusya’daki ihtilal sürecinden örneklerle ortaya koyarken, tıpkı vakitte Lenin’in yapıtlarında bu etkileşimin izlerini sergiliyor: “Lenin pratiğinden, bilhassa de Sovyetleri kuran zaten proleter inisiyatiften öğrenecek ve… Marksist teorinin yapısını kıymetli ölçüde tadil edecekti.” Lenin “Köylü hareketiyle ve bilhassa de resen personel sınıfı hareketi tarafından Sovyetlerin kurulmasıyla ilgili tahlilleri aracılığıyla, Ne Yapmalı?’da işlenen kendiliğindenlik ve şuur mantığı genişletilmiş ve böylece düzeltilmişti.”
Müellif üstte dikkat çektiğim hususları, sıkıntıları ve yaklaşımları birbiriyle ilişkili olarak ele alarak bütünsel bir bakış açısı ortaya koyarken, süreci konjonktürel bağlamları içinde kıymetlendirerek aktarıyor: “Bolşeviklerle Menşeviklerin ortasındaki bölünmenin, proletarya hegemonyası çabasının çözülmemiş sıkıntılarından ve Ortodoks Marksistlerin bu problemleri hesaba katma teşebbüslerini kuşatan tansiyonlardan farklı tutularak anlaşılmayacağını öne süreceğim.”
Velhasıl, Shandro’nun kitabının temel izleği, Lenin’in ihtilal sürecinde ihtilalden ve kitlelerden bir şeyler öğrendiği ve hegemonya uğraşı politik-stratejik mantığını geliştirdiğidir. Biraz daha detaylı söz edersek, Lenin’in ihtilal sürecinde öğrenebilmesinin bu süreçteki konjonktürel değişimlere detaylı karşılık verebilecek ve uygun sorular formüle edebilecek bir kavramsal çerçeveden hareket ettiği bir politik proje bağlamında kavradığı için mümkün olduğu ve Lenin’in bu kavrayış biçimi ve kapasitesinin, hegemonya çabası mantığını emekçi ve köylü devrimci hareketlerinin tecrübelerini içerecek formda genişletmesinde, hegemonya gayretinde emekçi köylü ittifakına yönelişinde görülebileceğidir.
Bu kitap, sadece Lenin’in hegemonya gayreti politik-stratejik mantığının çağımızdaki sınıf uğraşına uygun olduğunu açıklamakla kalmıyor, birebir vakitte -yazarın istek ettiği gibi- kitap/“proje, şiddetli politik şartlarda siyasal faillik hakkında somut olarak düşünmede ve nihayetinde bu şartları dönüştürmede” birtakım ögelere dikkat çekiyor.
Köstebek Kolektif’in Özgür Öztürk’ün çevirisiyle lisanımıza kazandırdığı, kapak tasarımı ve baskı kalitesiyle gereken itinanın gösterildiği Sınıf Uğraşında Siyasal Pratik ve Teori’yi sınıf çabasında yer alan ve siyasal pratik-teori üzerine baş yoran herkes alıp okumalı. Ancak daha çok, bugün yaşadığımız güçlü politik şartları değiştirmek isteyen ve personel ve işçilerin hegemonyasını kurmak isteyen tüm muhalif kanadın okuması gereken bir kitap.
