Bilginin, bilgi olmayanla kasıtlı biçimde birbirine karıştırıldığı bir devirdeyiz. Renata Salecl’ın dediği üzere bu bağlamda “çokseslilik ve gürültü”nün hâkim olduğu bir çağda yaşıyoruz. Doğruya, hakikate ve bilgiye savaş açan, gerçekleri eğip büken, kendisi ve kitlesi için hareket eden, çıkarları doğrultusunda oluşturduğu telaffuzlarıyla alkış almaya uğraşan başkanlar yine sahne alırken kimi kavramların içi boşaltılıyor ya da en hafif tabirle manaları bulanıklaştırılıyor.
Kelam konusu karışıklık yahut bulanıklıktan hissesini alan kavramların başında faşizm, otoriterlik ve popülizm geliyor. Otoriterliğe ve oradan da faşizme giden yolun birinci basamağı olan popülizm, çoğunlukla bu ikisiyle birebir manada kullanılıyor. Halbuki demokrasi soslu bir çeşit baskı rejimi olan popülizmde siyaset bilimi uzmanı Nadia Urbinati’nin de sözüyle önder, bir çeşit temsili demokrasi oluşturuyor. Buna nazaran önderin belirlediği “iyi” ve “doğru” etrafında konumlananlar, gerisine aldığı kitleyle çoğunluk olduğunu argüman ediyor. Hasebiyle başkanın “iyisinin” ve “doğrusunun” dışında kalanların istek ve hakları törpülenmeye, hatta yok sayılmaya başlıyor. Başkanın telaffuzunu desteklemeyen ve propagandasına girişmeyen bağımsız medya ve öbür siyasi partiler devre dışı bırakılmak istenince popülist başkan için otoriterlik ve faşizm yolu da açılıyor.
Urbinati, işte bu yolu incelediği ‘Ben Halkım’da, popülizm ve demokrasi bağını hem yakın geçmişe hem de günümüze bakarak ortaya koyuyor.
KURUCU İKTİDAR ALANININ İŞGALİ
Urbinati, kitabı “Popülizm demokrasiyi nasıl dönüştürüyor?” sorusu ve buna aradığı karşılıklar üzerine inşa ederken hayati bir belirlemeyle mevzuyu genişletiyor: “Tüm popülist hareketlerin temel argümanı, ‘müesses nizam’ı yahut ‘biz’ (dışarıdaki halk) ve devlet (seçilmiş ya da atanmış karar vericilerin içsel aygıtları) ortasında duran her neyse onu ortadan kaldırmaktır.” Diğer bir deyişle popülist başkanlar yeni bir rejim kaygısıyla öncesini kendi çıkarları doğrultusunda değiştirmeyi ya da yok saymayı amaçlıyor. Popülistler, hem anayasal demokrasiyi referans gösteriyor hem de maksat alıyor. Akabinde, iktidara gelir gelmez temsili demokrasiyi dönüştürmeye ve tekrar kendi çıkarları için eğip bükmeye girişerek güçler ayrılığını çarpıtırken her şey, başkanın “doğrularına” nazaran şekilleniyor.
Bu yeni “demokrasi”de, önder ve dar takımı, mahzurları tek tek bertaraf etme evresine geliyor: “Engeller” listesinin başında yer alan siyasi partiler, politik kurumları denetleme vazifesi üstlenen kurumlar ve bağımsız medya, başkan ve ona sadık takım tarafından kitleye şikâyet edilerek yıpratılıp “yeni demokrasinin düşmanları” olarak gösteriliyor.
Urbinati, kelam konusu süreci şöyle yorumluyor: “Popülistler parti demokrasisinin yerine popülist demokrasiyi koymak ister; başarılı olduklarında ise parti demokrasisinin sunduğu araç ve prosedürleri sınırsızca kullanarak idarelerini sağlamlaştırır. Bilhassa iktidardaki seçilmiş başkanı desteklemek için popülistler halkın (kitleyi) daima seferberlik içinde tutulmasını teşvik eder ya da çoğunluğun karar alma gücüne getirilmiş kısıtlamaları azaltacak formda mevcut anayasada değişiklikler yapar. Uygun deyişle popülizm, kurucu iktidarın alanını işgal etmeyi maksatlar.”
Urbinati, rastgele bir ideoloji olmayan popülizmin, iktidar yolunda temsili bir süreç diye kıymetlendirilmesi gerektiğini belirtiyor. Buna, kitlenin gönlünü kazanıp oyunu alarak “halkın menfaatleri için” sistemi sorgulama teşebbüsü diyor muharrir.
Popülizmin özünde, halkın tasalarını anlamayan kimi siyasetçilere ve entelektüellere yönelik tenkitler ve onların kurduğu tertibi, o güne dek sesini duyuramamışlar tarafında değiştirme vaadi bulunuyor. Öteki bir deyişle sıradan insanların, yerleşik politik seçkinleri koltuğundan edeceği belirtiliyor. Urbinati, “yeni demokrasi”nin inşa sürecinde popülistlerin, “dışlayıcı halk” kavramına sarılarak hoşnutsuz kümelerin sesi hâline geldiğini (en azından bu türlü sunulduğunu) ve kendi ismiyle anılacak bir rejim kurmaya giriştiğini hatırlatırken temsili demokrasiyi nasıl dönüştürdüğünü bir de buradan açıklıyor: “İktidara gelen popülizm, seçim pratiğine meydan okumaktan çok bunu çoğunlukla ona liderlik edenin yüceltilmesine ve beşerlerle başkan ortasında (sözümona) direkt temsilîyete dayalı yeni bir elitist idare stratejisine dönüştürür. Bu çerçevede, seçimler plebisit ya da tezahürat üzere işler. Yapmamaları gereken şeyi yaparlar: ‘Ex ante’ kabul edilmiş şeyin yanlışsız karşılık olduğunu göstermek ve kazanan gerçek tarafın onaylanması olarak hizmet etmek. Bu da popülizmi daha geniş bir fenomenin alt ögelerinden biri yapar: Seçkinlerin oluşumu ve ikame edilmesi. Popülizmi sadece protesto hareketi ya da anlatı halinde kavradığımız sürece bu olguyu görmemiz imkânsızdır. Lakin onu iktidara geldiğinde kendisini dışavurduğu formuyla ele alırsak bu başka gerçeklikler tüm sadeliğiyle bariz hâle gelir.”
MUHALEFETİ GÖLGEDE BIRAKMA TEŞEBBÜSLERİ
Urbinati, popülizmde temel noktanın, “liderin halkla kurduğu ve sürdürdüğü direkt ilişki” olduğunu belirtiyor. Bunun, popülizmi demagojiden farklı hâle getirdiğini anlatırken başkanların muhalefette ve iktidardayken nasıl hareket ettiğini koyuyor ortaya: “Popülizm muhalefetteyken çoğunluk ve azınlık ortasındaki düalizmi vurgulayıp anayasal demokrasiye karşı çıkarak kitlesini genişletir. Popülistler, anayasal demokrasinin tüm yurttaşların eşit politik güçte olacağını garanti altına alma kelamını yerine getirmekte başarısızlığa uğradığını argüman eder. Ancak popülistler bir defa iktidara gelir gelmez, aralıksız bir biçimde idaredeki önderlerinin halkın sesinin cisimleşmiş hâli olduğunu ve temsiliyette hak tez eden herkese karşı ve onların üstünde bulunup anayasal demokrasinin kusurlarını onarmaları gerektiğini kanıtlamak için uğraşır. Popülistler, halk ve önder faal bir formda birleştiği ve onları ayıran hiçbir aracı seçkin kalmadığı için müzakere ve arabuluculuğun oynadığı rolün kıymetli ölçüde azaltılabileceğini ve halk iradesinin kendisini daha güçlü bir biçimde hayata geçirebileceğini ileri sürer.”
Urbinati, popülizmi demokrasinin bir sureti hâline getiren şeylerin başında, seçimlerde oy verme ya da halkı seçimlere hapsetmenin geldiğini söylüyor. Bir öteki deyişle popülizmde demokratik an sandıkla eşleştiriliyor; demokrasinin özü olan kurumlar ve kurumsallaşma dışlanıyor. Sivil özgürlükler sumen altı edildiği üzere toplumun bir kısmının oyun dışına itildiği bir rejim kurgulanıyor, böylelikle bütün yerine modüllerden birinin konduğu idare biçimi dayatılıyor ve anayasal demokrasinin sonları sonuna kadar zorlanıyor. Bu da müellifin tabiriyle popülizmi, “bir bölümün yeterliliği için” hareket ederken herkesi kontrol altında tutmaya meyilli “hizipçi” bir idare biçimi hâline getiriyor. Akabinde, daha fazla kişiyi saflarına katmak için çalışmalar başlıyor: “Popülist hareketler hasmane bir politik pratiğe sahiptir, böylelikle partizan ayrılıkların ötesine uzanıp halkın gerçek çıkarlarına taraf verme vaadinde bulunan bir idare oluşturabileceklerini söyler. Popülizm iktidardayken sıradan çoğunluğun çıkarlarına hizmet ettiğini sav eden ve profesyonel siyasetçilerin müesses nizamını asla üretmeyeceğine kelam veren post-partizan bir idare üzere görünür. Muğlaklığı tam da bu ihtirasından kaynaklanır. Popülist hareketler mevcut partilere karşı toplandığında, ağır bir taraftarlık içinde kendilerini ortaya serer ancak içlerindeki ihtiras, halkın tek partisi olmak ve böylelikle tüm partizan bağlılıklarla muhalefeti gölgede bırakmak için olabildiğince fazla sayıda bireyi içine katmaktır.”
Partinin ve hareketin önüne geçen popülist önder, müesses nizamı geride bırakmak için çabalarken kurduğu “yeni demokrasi”yle faşizme yakın, demokrasiye uzak bir noktada konumlanıyor. Urbinati, şapkadan tavşan çıkaran ya da “mucize” yarattığı izlenimi uyandıran önderin anayasal demokrasi yerine, ayarları bozulmuş bir “temsili demokrasi” kurguladığını anımsatıyor. Bu da “kast”a karşı sıradan “yurttaşları birleştirmeyi temel alan” bir aksiyona dönüşüyor. Lakin müellif bu noktada, şahsiyetçi ve kitlesinin plebistiyle beslenen başkanın öne çıktığı popülizme dair bir mim koyuyor: “Nihayetinde popülizm, ister klâsik ister dijital olsun, temsilî demokrasinin tek erkli bir düzenlemesiyle sonuçlanır: Önderinin ismini alan bir hareketle…”
Urbinati, çeşitli popülizm tarifleri ve yorumlarına kuşkuyla yaklaşıp kavram karmaşası içinden yakın geçmişteki ve bugünkü örnekleri çekip çıkararak kaleme aldığı ‘Ben Halkım’da, halk ve müesses nizam ikiliğine muhtaçlık duyan popülist başkanların telaffuz ve aksiyonlarından hareketle anayasal demokrasinin dönüştürülerek otoriterliğe ve faşizme giden yolda oluşturulan “yeni temsili demokrasi”yi inceliyor. Bu süreçte popülizmin, parti demokrasisinin aksaklıklarından doğuşunu, demokrasi popülizme evrilmeye başladığında karşılaştığımız ve karşılaşabileceğimiz riskleri anlatıyor. Hasılı, dün ve bugün ortasındaki benzerlikleri ve farkları vurguladığı çalışmasında, kavramsal ve yaşamsal bir köprü kuruyor.
